Tijdens de nacht herstellen we van de dag, zowel fysiek als mentaal. Dromen, die vooral voorkomen tijdens de REM-slaap, helpen ons om de gebeurtenissen van de dag te verwerken, of ons voor te bereiden op toekomstige gebeurtenissen. Dat zijn de voorlopige wetenschappelijke verklaringen voor waarom we dromen, maar ze vertellen weinig over wat we aan moeten met alle (onsamenhangende) avonturen die we in onze droom beleven. Filosoof en psycholoog Arthur Eaton organiseert bijeenkomsten waar mensen naartoe komen om hun dromen te leren begrijpen. Niet omdat hij de waarheid over je dromen in pacht heeft, maar omdat hij gelooft dat psychoanalyse, de studie van het onbewuste, ons kan helpen onszelf beter te begrijpen.
Vliegen, vallen, falen, een wilde achtervolging inzetten of naakt een presentatie geven. In je dromen kan het allemaal. Maar wat heeft het te betekenen? Dromen lijken vaak random of betekenisloos, maar volgens filosoof en psycholoog Arthur Eaton is het de moeite waard om je in je eigen dromen te verdiepen. Ook als je ze niet meteen begrijpt.
Waarom zou je je in je dromen verdiepen?
“Het grootste deel van wat we doen is onbewust, dat doen we op de automatische piloot. Het bewuste is een maar een klein deel van onze hersenactiviteiten, dat langzaam en onhandig is. Dromen zijn, zoals Freud het noemde, de koninklijke weg naar het onbewuste. Freud zag dromen als een soort gecodeerde boodschap uit het onbewuste, die je zou kunnen ontcijferen. Maar in de moderne psychoanalyse gaan we ervan uit dat they betray preoccupations: dromen laten iets zien van waar je op dat moment onbewust mee bezig bent. Thema’s, gevoelens of gedachten die er in het wakende bewustzijn niet zijn, worden doorgewerkt in een droom. Dromen zijn zo bijzonder omdat ze iets over jezelf vertellen wat je zelf misschien nog niet wist. Ze komen voort uit versies van jezelf die je niet goed kent en vertellen je vaak nieuwe informatie.”
"Dromen zijn zo bijzonder omdat ze iets over jezelf vertellen wat je zelf misschien nog niet wist. Ze komen voort uit versies van jezelf die je niet goed kent en vertellen je vaak nieuwe informatie.”
Hoe gaan jullie in de bijeenkomsten aan de slag met het ontcijferen van dromen?
“We nodigen mensen uit om een droom te vertellen en eigenen ons de droom toe. Wij, mijn partner Wouter (psychotherapeut en medeoprichter van Nescius Wouter Stroër, red.) en ik vertellen de droom nog een keer na, gaan erbij associëren en vragen de dromer om dat ook te doen. Zo wordt de droom, die we zien als een klein kunstwerkje van de dromer, als het ware uitgebreid. Dat levert vaak nieuwe inzichten op. Dan zeg ik bijvoorbeeld: als het mijn droom was, dan was ik nu heel erg bang voor die ene figuur, of dan voelde ik me nu heel trots. Er ontstaat een gesprek over wat de droom zou kunnen betekenen.”
Lijkt me soms best lastig, dromen kunnen zo random zijn.
“Klopt. Dan vragen we ook om associaties. Waar doet die figuur je aan denken, wat voel je erbij? Zo kun je zien dat er connecties zijn met het dagelijkse, wakende bewustzijn. Als je bijvoorbeeld een conflict hebt op je werk en je droomt over een enge figuur, dan zou het zo kunnen zijn dat je je niet bewust bent van bepaalde angsten, of dat die figuur een bepaalde situatie vertegenwoordigt.”
Toegepaste psychoanalyse
Eaton richtte samen met een groep filosofen en psychologen Nescius op, een platform dat psychoanalyse onder de aandacht wil brengen en wil gebruiken om te reflecteren op thema’s in de samenleving. “‘De maatschappij is mensenwerk,’ zeggen we altijd. En dus begint een analyse van de maatschappij bij het onderzoeken van de dynamieken tussen mensen. Wat zijn de preoccupaties van mensen op dat moment, hun onbewuste veronderstellingen? Dat blijft vaak onderbelicht in maatschappelijke discussies. Waarom kiezen we narcistische leiders, bijvoorbeeld? Als je dat direct aan mensen vraagt, krijg je een bewust antwoord, ‘omdat die goede standpunten heeft’, of zoiets. Maar daaronder zit vaak iets anders, het verlangen naar een sterke leider bijvoorbeeld. Tot in de jaren zestig, zeventig was psychoanalyse heel belangrijk en was het gangbaar om als socioloog psychoanalytische verklaringen mee te nemen in analyses van de samenleving. Door de opkomst van andere behandelvormen en een andere wetenschappelijke insteek is psychoanalyse op de achtergrond geraakt, maar dat betekent niet dat ze nog steeds inzichten kan bieden. In de neurowetenschappen zie je op dit moment ook een terugkeer naar de psychoanalyse, omdat neurowetenschappers zoals Antonio Damasio en Mark Solms zien dat veel van ons bewustzijn eigenlijk onbewust is.”
Freud stelde dat dromen wensvervullingen zijn. Hoe zien jullie dat?
“Freud probeerde dromen in te passen in zijn model van hoe de geest werkt, met driften die op elkaar inwerken etcetera. Dat model dat is nu uitgebreid en veranderd, maar wat blijft staan is dat je je kunt afvragen: waarom vertel ik mezelf in de droom dit verhaal? Je zou het kunnen zien als een boodschap van jezelf aan jezelf.”
Het internet staat vol met standaard droomuitleggingen en symbolen.
“Freud schreef in zijn boek Droomduiding (1899) al over die standaarduitleggingen, die al sinds de Grieken bestaan. Freud zei: het klopt wel dat als je iets droomt, het dan misschien iets anders betekent, maar er is nooit een standaarduitleg. Dromen zijn symbolisch, maar ze vertegenwoordigen de innerlijke wereld van de dromer zelf, dus die moet je goed leren kennen. De context van de dromer zelf is altijd belangrijk.”
"Elke samenleving krijgt het onbewuste dat het verdringt."
Freuds droomduiding barst van de seksuele symbolen, veel dromen zouden een teken zijn van onderdrukte seksualiteit. Gaan veel dromen eigenlijk over seks?
“Hij schreef in een tijd dat het echt taboe was om over seksualiteit na te denken, dus we verdrongen veelal seksueel materiaal. Dat is nu anders, we verdringen andere dingen. Elke samenleving krijgt het onbewuste dat het verdringt.”
Arthur Eaton (1988) is filosoof en psycholoog. Hij studeerde filosofie in Amsterdam en promoveerde in 2017 aan de University College London in psychoanalytische studies. Hij schrijft voor NRC en De Groene Amsterdammer en heeft in De Groene een tweewekelijkse column, ‘De Analyticus’, waarin hij een levensvraag van een lezer beantwoordt. Samen met Wouter Stroër, Helmer Stoel en Niek Penning richtte hij Nescius op, een platform voor toegepaste psychoanalyse. In mei 2023 verschijnt zijn essaybundel Waar ik ophoud.
Wat verdringen we nu vooral, als samenleving?
“In de spreekkamer zie je dat mensen minder bezig zijn met verdrongen seksualiteit en meer met het meekomen in de samenleving. Ze komen met een burn-out of met een depressie, zijn bezig met thema’s als werk en identiteit. Daaruit zou je kunnen afleiden dat er andere veronderstellingen zijn in de samenleving over wat het betekent om een goed functionerend burger te zijn. Niet op succes gericht zijn, bijvoorbeeld, wordt verdrongen.”
Ook dat zien we misschien terugkomen in onze dromen. Wie droomt er niet dat hij of zij de tekst vergeet tijdens een presentatie?
“Ja, dat is een droom over maatschappelijke druk.”
Als je je droom geduid hebt, bijvoorbeeld door vast te stellen dat die gaat over maatschappelijke druk, wat kun je daar dan mee? Wat is de volgende stap?
"Uiteindelijk gaat het erom de waarheid over jezelf te leren kennen. Carl Jung zei ooit dat totdat je het onbewuste bewust maakt, het je leven zal sturen en je het je lot zult noemen. Ik denk dat dat waar is. Door de onontdekte kanten van je persoonlijkheid te leren kennen, via dromen of anderszins, zul je meer compassie krijgen met jezelf en anderen. Als je in staat bent de onbewuste delen van jezelf te integreren, zelfs de meest duistere, zul je begrijpen waarom je bepaalde patronen herhaalt, of waarom je bepaalde keuzes maakt. Inzicht in je dromen geeft je een wegwijzer van je ziel."
Zelf aan de slag met droomduiding
1 Oefen met onthouden
“Je kunt oefenen met het goed onthouden van je dromen, bijvoorbeeld door een boekje naast je bed te leggen. Vaak gaan mensen hun droom dan al beter onthouden.”
2 Schrijf op en associeer
“Dit deed Freud al. In de linker kolom kun je de droom opschrijven zoals die aan je verscheen, daarnaast schrijf een reeks associaties. Door te associëren zie je dat er thema’s tevoorschijn komen. Die kun je zien als de preoccupaties die aan je droom ten grondslag liggen. ”
3 Associeer samen
“Vaak is het interessant om je droom aan iemand anders te geven en te vragen wat die erbij associeert.”
4. Interpreteer
“Een zinvolle manier om naar dromen te kijken vind ik om de onderdelen van de droom te zien als representaties van onderdelen van jouw persoonlijkheid. Iemand uit je kindertijd kan dan bijvoorbeeld een kinderlijk deel van jouzelf vertegenwoordigen. Je partner is de psychische afdruk die jouw partner op jou gemaakt heeft en dus onderdeel van jou zelf. Het gaat dus meer over jouw verhouding tot die partner, dan om die partner zelf.”
5. Zie het als een handreiking, niet als antwoord
“Elke psychoanalytische interpretatie is altijd een handreiking, nooit een definitief antwoord. Wees op je hoede als iemand claimt dat hij de waarheid over jouw droom in pacht heeft of een standaardinterpretatie van jouw droom geeft.”