Al meer dan twaalf jaar houdt hij zich bezig met klimaatverandering: de Vlaamse regisseur Nic Balthazar. Zijn onlangs door Canvas uitgezonden Klimaatbetoog is een stand-up tragedy in de geest van Al Gore's An Inconvenient Truth. We moeten ons niet langer laten gijzelen door de fossiele brandstofindustrie, zegt hij. Nu is het moment om in actie te komen tegen klimaatverandering.

Is klimaatverandering hét grote probleem van onze tijd?
'We hebben gigantisch veel problemen, maar klimaatverandering is het enige probleem waarvan het time frame zó dwingend is. Weinig mensen lijken te beseffen dat het tijdsframe voor verandering ontzettend klein is, en de uitdaging gigantisch groot: namelijk een volledig koolstofvrije samenleving in 2050. Dus binnen dertig jaar moeten we, zonder te overdrijven, alles veranderen – en dat is niet weinig. Mensen beseffen zich ook niet voldoende wat de fenomenale risico's zouden zijn voor alle andere problemen die we hebben. Klimaatverandering is de katalysator van problemen met alle andere tikkende ecologische tijdbommen zoals biodiversiteit, en problemen met migratie. Is klimaatverandering het enige probleem? Was dat maar zo! Maar het is zonder twijfel het dringendste en dwingendste.'

Is het vijf voor twaalf?
'Nee nee, twaalf uur zijn we ondertussen echt wel gepasseerd, het is allang twintig na één. Het huis staat in lichterlaaie. Besef wel: het is niet zo dat omdat het huis al in brand staat, je geen tijd meer hebt om te blussen. Als we dat niet doen, staat ons nog veel minder plezierigs te wachten. De zolder hebben we verloren, die is afgefikt. We zitten nu aan één graad opwarming, wat al meer dan 800.000 slachtoffers maakt per jaar, schat men. Ook de materiële schade is aanzienlijk.'

'Toch kan ik niet genoeg benadrukken wat wetenschappers al meer dan 50 jaar vruchteloos proberen uit te leggen: dat we voor tipping points staan. Dit zijn kantelpunten waarna de situatie totaal onbeheersbaar wordt. Dan krijg je een uitslaande brand die je helemaal niet meer onder controle kunt krijgen. Maar, zeggen de wetenschappers van het IPCC die we dan maar de brandweer noemen: als we nog snel al het bluswater van de stad nú verzamelen, dan hebben we nog wel een behoorlijke kans om de rest van het huis te redden. En wat doen wij? Wij blijven kibbelen over wie dat water gaat betalen, wie er misschien minder zal blussen dan wij, en we slagen er maar niet in om de emmertjes aan elkaar door te geven.'

© Brainwash

Wat gebeurt er na het kantelpunt?
'Er is niet één kantelpunt, maar verschillende. Neem de Noordpoolkap, die is enorm aan het slinken, we zijn haast de helft al kwijt. Dat is een probleem voor de arme ijsbeer, maar groter dan dat: daar ligt de airco van onze planeet. De Noordpoolkap is in feite een enorm reflectiescherm dat een deel van het zonlicht terug de ruimte in stuurt. Maar als je reflectiescherm steeds kleiner wordt, worden die diepe, donkere oceanen steeds warmer, waardoor de boel nog sneller smelt, het scherm weer kleiner wordt en die oceanen nog warmer, enzovoort...'

'Dat is een positive feedback loop, een terugkoppelmechanisme. Als je zo'n kantelpunt eenmaal passeert, versnelt het almaar, als een niet meer te stoppen sneeuwbal. Dan warmt de aarde zichzelf op. Dat gebeurt ook al met de permafrost van Siberië, waar methaan vrijkomt, wat rond de dertig keer krachtiger is als broeikasgas dan CO2, waardoor de aarde nog sneller opwarmt. Het ene tipping point brengt het volgende mee. In een aantal gevallen zijn we het kantelpunt al gepasseerd. De koraalriffen zijn onherroepelijk verloren. Het is niet alleen de dood van systemen, maar ook de dood van herstel van systemen. Dit is onrepareerbare schade.'

'Het feit dat we dat niet beseffen, zorgt dat we idiote praatjes blijven verkopen over dat mensen het wel moeten kunnen blijven betalen. Maar als je ziet welke hevige rampen zich nu wereldwijd al voordoen, moet je concluderen dat in een wereld van twee of vier graden opwarming de wereld zo in puin ligt, dat de economie ook naar de haaien zal zijn. Dan is er dus helemaal geen economie meer om te redden.'

Hoe weten zo zeker dat opwarming van de aarde tot rampen leidt?
'Herverzekeraars panikeren eigenlijk al sinds de jaren 80, want zij houden nauwlettend in de gaten of de hoeveelheid en hevigheid van stormen, overstromingen, landverschuivingen, orkanen en bosbranden stijgen. Ondertussen zijn die gestegen met factor drie! Op hetzelfde moment waarop de temperatuur met maar liefst één graad is opgelopen. We blijven ze te vaak als alleenstaande evenementjes beschouwen: brandje hier, tyfoon daar. We willen het totale plaatje niet zien.

Terwijl, als je de puntjes met elkaar verbindt, zie je dat de pijl richting de afgrond gaat. Orkanen die sterker worden, bosbranden die alsmaar verwoestender worden, droogte die we in steeds sneller tempo zien oprukken: dat is the ugly face of climate change. Het klinkt apocalyptisch. Maar het bijzondere aan deze zaak is dat er zo vreselijk veel oplossingen zijn. Die worden elke dag goedkoper, haalbaarder, hoopvoller. Wat ons nu te doen staat, is ermee aan de slag te gaan. We blijven te veel in een aarzelende, twijfelende houding zitten.'

Geef eens een voorbeeld van zo'n oplossing.
'Elke twee uur valt er op de planeet meer ruwe zonne-energie dan we nodig hebben om de hele wereld een heel jaar te voorzien. Fossiele brandstof is eigenlijk een gigantische omweg. Het is krachtig, maar heel erg eindig. Zonnepanelen maken een enorme vooruitgang door. De capaciteit is sinds begin van de eeuw ongeveer maal honderd gegaan, en tegelijkertijd keldert de prijs. Kijk naar de smartphone en vergelijk hem met de telefoons van 20 jaar geleden: dan zie je de revolutie in technologie en hoe die onze levens transformeert.'

'Natuurlijk kan hernieuwbare energie onze energie-honger stillen, zeker als we ook op een gezond energiedieet gaan, wat ons niet ongezonder zal achterlaten. Er zijn honderden revoluties mogelijk, niet enkel technologisch, maar ook in onze economische systemen, maar dan moeten we ons niet laten gijzelen door de fossiele brandstofindustrie. We laten ons in de houdgreep nemen door technologieën uit de vorige eeuw, door fossiele brandstoflobby's die eerst hun reserves willen opmaken en de rijkste mensen ter wereld die hun absurde rijkdom willen vergroten. Zo blijven we vastzitten in het verleden en wordt ons tegengehouden naar de toekomst te gaan.'

'Er wordt altijd gezegd dat het probleem met zonne-energie is dat we het niet kunnen opslaan. Maar alle dagen zie je daar oplossingen voor komen. Zo kwam de Universiteit van Leuven deze week nog met een zonnepaneel dat waterstof maakt. Met twintig zonnepanelen kan een huis het hele jaar voorzien worden van energie. En dat is nog maar een prototype. Als we gewoon serieus durven inzetten op dit soort innovatie, worden de mogelijkheden nog groter. Kijk even naar de revolutie van het internet, en je weet hoe we ook een nu energieinternet kunnen uitbouwen, met nu nog ongekende mogelijkheden.'

En dus?
'We moeten dus een radicaal andere richting durven inslaan, en we moeten van onze langgekoesterde sprookjes af. Het langgekoesterde sprookje van oneindige groei is over de houdbaarheidsdatum heen – het idee dat elke economie, elk kwartaal, in elk land zal blijven groeien, en als dat niet gebeurt, is de economie zogenaamd ten dode opgeschreven. Maar groei tot in de eeuwigheid der eeuwigheden is onmogelijk, dat vind je nergens in de natuur terug: bomen groeien ook niet tot in de hemel. Wij maken er een kankereconomie van, want kankercellen zijn ook de enige die zich oneindig blijven delen. En dat is veelzeggend, want in dat proces maken ze wel hun gastheer dood.'

Het klimaatprobleem is zo overweldigend groot, dat we geneigd zijn te denken dat we er toch niets meer aan kunnen doen.
'Het is opvallend dat we rechtstreeks zijn gegaan van het idee dat het toch echt niet waar kan zijn dat de mens zoveel invloed heeft op het klimaat, naar het idee dat het toch al te laat is om er iets aan te kunnen doen. Beide beweringen zijn nefast en onproductief. Ik maak vaak de nare vergelijking met een doodziek kind, waarbij de dokter tegen de ouders zegt: 'Het slechte nieuws is dat uw kind ernstig ziek is. Het zal chemotherapie, radiotherapie, en behoorlijk wat bloed, zweet en tranen kosten om het er weer bovenop te krijgen. We kunnen geen garantie geven dat het gaat lukken, maar we maken ons er sterk voor dat het écht wel kan lukken.' Welke moeder en vader zeggen dan: 'Maar dokter, is het niet al te laat?' Nee, iedere ouder zegt vastberaden: 'Whatever it takes.' Het enige verschil is dat we nu niet moeten vechten voor één kind, maar voor alle kinderen van de wereld.

Waarom lukt het ons niet om voor alle kinderen ter wereld te vechten zoals we voor dat ene zieke kind zouden doen?
'Zoals Al Gore al zei, het is een inconvenient truth. En wat ons niet uitkomt, willen we ten diepste niet geloven. Bovendien geeft ons schuldgevoel ons eenzelfde onproductieve kramp. De geniale klimaatspijbelaar Greta Thunberg zegt: 'Als we zogezegd allemaal een beetje schuldig zijn, dan is het niemands schuld.' Burgers verwachten dat politici het oplossen, en politici blijven zeggen dat burgers verantwoordelijkheid moeten nemen, dat er geen draagvlak is. We blijven naar elkaar wijzen. Daarnaast hebben we de vreemde en ook gevaarlijke eigenschap dat we ziekelijke optimisten zijn, en denken dat het wel goed komt. 'Ach, we hebben wel voor hetere vuren gestaan. We vinden dan wel eens een oplossing.' Maar op een gegeven moment zaait klimaatverandering uit, en kunnen we de kanker niet meer beheersen.'

En nu?
'We hebben hopelijk nu nog een héél klein beetje tijd, we kunnen nu nog werken aan genezing. Wij zijn de eerste generatie die de gevolgen ziet van de klimaatopwarming, maar ook de laatste die er iets aan kan doen. Het IPCC (waarin alle klimaatwetenschappers wereldwijd zich hebben verzameld) zegt met een duidelijkheid als nooit tevoren: 'We hebben 11 jaar. Als je binnen die tijd niet minimaal aan de helft van de uitstoot van nu zit, dan is het te laat.' Dat moeten we goed tot ons laten doordringen.

'Als je het kantelpunt eenmaal voorbij bent, kun je niets meer doen. Massale migratie zal zorgen voor oorlogen zoals we ze nog niet eerder gekend hebben. Als er geen water is, zijn de gevolgen niet te overzien. Nu komen er druppeltjes migranten binnen, maar wat gaan we doen als de kraan helemaal opengaat? Tegen het einde van deze eeuw zouden er volgens de VN makkelijk 200 tot 300 miljoen klimaatvluchtelingen uit het Midden-Oosten en Afrika komen. Wat gaan we doen met al die mensen die weg moeten uit hun land, omdat er geen water, en dus geen leven meer is? Zij die geen schuld hebben aan wat wij hebben veroorzaakt, zij kunnen niet algeheel onterecht zeggen dat wij hun huis in brand hebben gestoken.'

Toch zijn er nog steeds klimaatontkenners.
'We hebben de wetenschappelijke gold standard bereikt, waarbij we met 99,99% zekerheid kunnen zeggen dat de mens klimaatverandering heeft veroorzaakt. Voor mensen die zich toch nog afvragen of we het wel zeker weten, heb ik deze simpele redenering. Stel dat er inderdaad toch niks aan de hand blijkt te zijn, climate change is inderdaad – gelukkig hoera – een sprookje, dan hebben we ondertussen het openbare vervoer verbeterd, bomen geplant, fietspaden aangelegd, duurzame landbouw, voor de hele wereld alternatieve duurzame energie gemaakt waardoor we niet langer per dag miljarden aan Rusland en Saoedi-Arabië kwijt zijn, wonen we in leukere steden waarin we de auto hebben teruggedrongen, en is overal natuur teruggebracht.'

'Als je dan zegt: 'Hé, klimaatverandering was niet waar!' Hoe vervelend zou dat zijn? Maar in het omgekeerde scenario, waarin klimaatontkenners moeten toegeven dat ze het mis hadden omdat het in Nederland ondertussen zes graden warmer is, ziet de wereld er wel veel zwarter uit. We hebben gigantisch veel te winnen... Als we echt doorzetten kunnen we zelfs naar een wereld van duurzame energie met zero marginal cost, waarbij extra energie niets meer kost, want de zon en de wind sturen geen factuur.'

Op 10 maart wordt in Amsterdam de Klimaatmars gelopen. Stemt dat je hoopvol?
'Ik ben extatisch. Al zo veel jaar proberen wij dit op gang te brengen, zonder veel resultaat. Ik was bijna wanhopig aan het worden en werd er persoonlijk neerslachtig van. We probeerden een meer creatieve manier van betogen te vinden, en maakten een choreografie voor een protest dance. Dit leerden we 12.000 mensen in één middag aan, in Dance for the climate. Een aantal jaar geleden hebben we een nummer geschreven, Sing for the climate, dat door 380.000 mensen is meegezongen, in 48 landen. Dat was mijn poging om een grote massabeweging op gang te brengen, maar het is niet gelukt. Tot deze jongeren de massa spelenderwijs in beweging kregen.'

'In België zijn scholieren naar het voorbeeld van de Greta Thunberg massaal gaan staken voor het klimaat. Het is als een tsunami, als een golf die je niet ziet aankomen. Plots gaat het water omhoog. Dit verandert alles. In wezen is het een strijd tussen lobby's die ons gevangen proberen te houden in een economie van de vorige eeuw, en de rest van het volk dat zegt: wij willen dit overleven. En zelfs ten overstaande van de macht van de politieke en zakelijke schurken der aarde en de uitwassen van lobbyisme, maak ik mij sterk dat wij met meer zijn, en dat uiteindelijk iedereen de ernst van de situatie zal inzien. We hebben de luxe van het pessimisme al een tijdje verloren.'

Nic Balthazar live zien spreken? Op 10 maart geeft hij een Brainwash Talk in de Brakke Grond in Amsterdam. Meer informatie en kaartverkoop vind je hier.