We zien een jonge vrouw, ze oogt gezond en fit. Dat is ze ook, vertelt ze, maar toch wringt er iets: het lukt maar niet om kinderen te krijgen, hoe graag ze het ook wil. Ze spuit hormonen, doet research naar spermabanken (het blijkt een zeer lucratieve business te zijn – hoe vruchtbaarder het sperma, hoe hoger de kosten), bezoekt specialisten en onderneemt verschillende pogingen. Is ze gewoon te laat? Is er iets mis met haar? Hoe lang kan en wil ze dit eigenlijk nog volhouden? Ze ziet er nog zo goed uit, krijgt ze van vrienden te horen, het gaat vast lukken. Maar het lukt niet.
To reproduce or not to reproduce? Het is één van de grootste existentiële vragen van deze tijd, volgens theatermaker Floor Houwink ten Cate. Maar wat als kinderen krijgen niet lukt, de wens er niet is of die er bij jou anders uitziet dan het standaardplaatje? Daarover moeten we het gesprek openbreken, vindt ze.
Het is een van de ervaringen uit Battlefield of Dreams, een project van theaterregisseur Floor Houwink ten Cate (1987) over de complexiteit van (on)gewenste kinderloosheid en een kinderwens. De afgelopen jaren namen steeds meer mensen haar in vertrouwen over hun ervaringen. Van mensen die jaren achtereen hormonen spuiten in een fertiliteitstraject tot vrouwen die worstelen met een abortus die ze hebben ondergaan. Van bewust alleenstaande moeders tot gekozen gezinnen. De gemene deler: allemaal merken ze hoe lastig het is om er open over te praten. Naar een dode baby vraag je niet en een gesprek over een kinderwens blijft vaak steken bij de vraag of die biologische klok onderhand niet eens begint te tikken.
Houwink ten Cate besloot uit te zoeken hoe dat komt en hoe we die gesprekken open kunnen breken. Het resultaat is een serie avonden met een intieme documentaire, theaterscènes, operacomposities en gesprekken met experts, artsen, filosofen en wetenschappers. Een experimenteel onderzoek is het, dat later resulteert in een voorstelling en een langere documentaire.
©
Bas de Brouwer / Frascati
Scene uit Battlefield of Dreams.
Een kinderwens op zich is geen taboe-onderwerp. Sterker nog, als je de dertig bereikt ontkom je, zeker als vrouw, niet aan vragen over kinderen. Kinderen krijgen is een maatschappelijke verwachting.
“Ja, zeker. Ik ben ook opgegroeid met het idee dat je als man en vrouw samen kinderen krijgt, in een fijn huis gaat wonen met een tuin en een auto voor de deur, dat het leven dan geslaagd is. Ik denk dat jonge meiden amper te horen krijgen dat ze er ook voor kunnen kiezen om geen moeder te worden of dat er andere relationele constructies mogelijk zijn. Je hoort zo vaak dat vrouwen die geen eigen kinderen hebben gekregen geen compleet leven leiden. Zij worden ontzettend gestigmatiseerd. Ik heb dat altijd bestreden.
Totdat ik begin dertig was hoorde ik weinig problematische verhalen over kinderwensen, mensen waren stellig over het wel of niet willen. Maar als ze ouder worden ‘begint de klok te tikken'. De laatste jaren hoorde ik daar steeds meer over, bijvoorbeeld over fertiliteitstrajecten. Tegelijkertijd kozen steeds meer mensen in mijn omgeving voor abortus. Deze verhalen hoorde ik altijd één-op-één en ik vond het bizar dat we er geen grotere gesprekken over voeren, vaak niet eens binnen vriendengroepen.”
Waarom denk je dat het zo moeilijk is om over de complexiteit van kinderwensen en (on)gewenste kinderloosheid te praten?
“In dit project heb ik gezien hoe vloeibaar leven en dood zijn. Het gaat over onze sterfelijkheid en wat we nalaten, maar ook over hoe we willen leven. Dan is het heel moeilijk om te praten over verlies en over je dromen. Sowieso praten we graag met elkaar over succes, maar minder graag over wat moeilijk is en wat niet lukt, alleen in kleine, intieme kring misschien. Denk bijvoorbeeld aan mensen die in een fertiliteitstraject zitten en in het begin dingen te horen krijgen als ‘dit is jouw moment, ik voel het, zorg goed voor jezelf en ga naar yoga’. Als het dan niet gebeurt, wordt het heel ongemakkelijk. Dan gaat het over iets wat niet functioneert, over een droom die niet uitkomt. Tegelijkertijd worden vrouwen die kiezen voor een abortus ook opgezadeld met schuldgevoelens omdat ‘de anticonceptie voor het grijpen ligt’. ‘Heb spijt!’ horen ze, terwijl ze misschien nergens last van hebben.”
©
Bas de Brouwer / Frascati
Floor Houwink ten Cate gaat in Battlefield of Dreams in gesprek met filosofen, artsen en experts.
De baarmoeder is een politiek orgaan, zeg je aan het begin van de avond. Wat betekent dat?
“Over bijvoorbeeld onze lever hebben mensen niet zo’n mening, maar over dat kleine orgaan, dat zo diep verscholen in onze buik ligt, wordt van alles gezegd en besloten omdat we de macht hebben er kinderen mee te maken of dat juist niet te doen. Als je dat met mannen vergelijkt: er worden niet zoveel rechten opgeëist over wat er in hun ballen gebeurt. Dat is natuurlijk ontzettend raar, het is een voorbeeld van hoe vrouwen structureel onderdrukt worden.”
"Over bijvoorbeeld onze lever hebben mensen niet zo’n mening, maar over dat kleine orgaan, dat zo diep verscholen in onze buik ligt, wordt van alles gezegd en besloten omdat we de macht hebben er kinderen mee te maken of dat juist niet te doen."
Dat merk je heel sterk in het debat over abortus.
“Ja, ik begon dit project toen in de Verenigde Staten Roe v. Wade werd teruggedraaid [een gerechtelijke uitspraak die abortus legaal maakte en die in juni 2022 werd teruggedraaid, waardoor in verschillende staten het abortusrecht werd ingeperkt, red.]. Dat is natuurlijk shocking, want het abortusrecht is er nog helemaal niet zo lang. Het essay Leven en laten leven van Madeleijn van Nieuwenhuizen hierover vond ik heel goed. Zij zegt dat we misschien geen objectieve argumenten moeten bedenken om het abortusrecht mee te verdedigen, maar dat we een symfonie van subjectieve ervaringen nodig hebben. Dat vond ik heel inspirerend. Ik denk dat we meer met elkaar moeten gaan voelen wat de noodzaak van deze rechten is.
Het is goed dat we wat opener worden over abortus, want dan merk je hoeveel verhalen veel vaker voorkomen. Zo hoor ik regelmatig over de ervaringen van mannen van wie de partner voor abortus heeft gekozen. Vrouwen zijn natuurlijk baas in eigen buik (hoewel abortus nog steeds in het wetboek van strafrecht staat), maar tegelijkertijd snap ik dat mannen ook iets kunnen verliezen, namelijk hun potentiële vaderschap.”
Floor Houwink ten Cate (1987) is theatermaker. Ze studeerde aan de Nederlandse Filmacademie en deed een master Theatre Studies aan de Universiteit Utrecht. Haar voorstellingen bewegen zich op het snijvlak van muziektheater, opera en film Ze maakte onder andere de electro-opera Merkel (Orkater & Nineties Productions, 2019), One Man Show (Frascati Producties, 2021) en Sea of Silence (Frascati Producties, 2022), een voorstelling over mentaal en fysiek geweld in (intieme) relaties die ze samen met Esther Duysker schreef. Battlefield of Dreams (Frascati Producties in coproductie met Theater Utrecht i.s.m. Brainwash Festival) is nog tot en met 11 maart te zien in Theater Utrecht.
In Battlefield of Dreams speelt niet alleen abortus, maar ook ivf een grote rol. Waar zit voor jou het snijvlak tussen die twee uitersten?
“Allebei gaan ze erover dat we mensen zijn met wensen en dromen voor de toekomst. Er zijn mensen die abortus moord vinden, dat is echt lulkoek. Je kunt abortus ook als iets anders zien: een vrouw die een nieuwe ik schept, een nieuwe versie van zichzelf wordt door een oude achter te laten. Dat kan heel krachtig zijn. Ik denk dat er weinig vrouwen zijn die geen ‘voor’ en ‘na’ een abortus voelen, al tilt de één er natuurlijk veel zwaarder aan dan de ander.
"Vrouwen die kiezen voor een abortus worden met schuldgevoelens opgezadeld omdat ‘de anticonceptie voor het grijpen ligt’. ‘Heb spijt!’ horen ze, terwijl ze misschien nergens last van hebben."
Tegelijkertijd zie ik ook vrouwen die zichzelf volledig verliezen in fertiliteitstrajecten, die na jaren hormonen spuiten niet meer weten wie ze zijn. Het mooiste en meest schrijnende verhaal dat ik hoorde was van een vrouw die zeven jaar lang in een fertiliteitstraject zat, toen eindelijk in verwachting raakte, maar zich realiseerde dat ze allang niet meer dezelfde vrouw was als toen ze met het traject begon en daarom toch voor een abortus heeft gekozen. Het laat voor mij zien dat je nooit dezelfde mens bent en hoe sterk en veerkrachtig die vrouw is, tegen alle verwachtingen van een maatschappij in.”
Je werkte voor dit project samen met schrijver Brecht De Backer, zij is queer en koos ervoor om alleenstaande moeder te worden, met hulp van een donor.
“Ja, iemand tipte mij haar boek Omdat ze leven: het verhaal van jou en alle kinderen die ik nooit heb gehad, waarin ze de levens beschrijft van de elf kinderen die ze niet heeft gekregen, voordat de twaalfde geboren werd. In je hoofd, of in je fantasie, leven de kinderen die je niet fysiek hebt gekregen in een parallel universum. Dat vond ik erg mooi, omdat ik zelf ook veel nadenk over het leven dat ik leef én alle levens die ik niet ben gaan leven. Brecht schreef verschillende teksten voor de voorstelling, onder meer een deels fictieve vragenlijst die je moet invullen als je in aanmerking wilt komen voor KID [Kunstmatige Inseminatie Donorsperma, red.]. ”
Wat hoop je met het project te bereiken?
“Dat ik het gesprek kan openbreken bij het publiek door dit kwetsbare materiaal te laten zien. Gisteravond kwamen er na afloop allemaal mensen naar me toe met tot dan toe onvertelde verhalen over ivf, miskramen, abortussen. Vannacht ontving ik nog e-mails. Mijn grote droom is dat we elkaar minder veroordelen, maar elkaar leren begrijpen, verdedigen en dragen.”