Maak van de Nederlandse politiek een afspiegeling van de samenleving

Nederland heeft nog nooit een vrouwelijke premier gehad. Toch? Fout. Het Koninkrijk der Nederlanden kende al maar liefst vijf vrouwelijke premiers, namelijk op de voormalige Nederlandse Antillen, die in 2010 onafhankelijke landen werden. Deze vijf vrouwen komen allemaal van Curaçao, het grootste eiland van die voormalige Antillen.

In 1919 kregen vrouwen in Nederland kiesrecht. Toch? Fout. Hoewel in 2019 het honderdjarig vrouwenkiesrecht in onder meer musea en door vrouwenorganisaties gevierd is, werd het algemeen kiesrecht in 1919 alleen in dít deel van Nederland ingevoerd. Vrouwen in Suriname, de voormalige Antillen en Nederlands-Indië, die toen al honderden jaren bij Nederland hoorden, verkregen dit recht niet. Zij zouden hierop nog tientallen jaren moeten wachten, soms tot na de onafhankelijkheid. In 1919 kreeg dus maar een deel van de vrouwen in Nederland dat hardbevochten kiesrecht. De kans is groot dat je dit niet wist, en dat is een probleem. Want we dreigen door de manier waarop we onze geschiedenis bewaren en vertellen, belangrijke verhalen en rolmodellen te vergeten.

We hebben geleerd om de geschiedenis van vrouwen en politiek door een beperkte blik te bekijken. Waardoor we al dan niet bewust negeren en vergeten dat de emancipatie van vrouwen niet voor alle vrouwen in Nederland hetzelfde verloopt. Zo hebben we nog nooit evenveel vrouwen als mannen in de Tweede Kamer gehad, en nog steeds is minder dan een op de drie politici vrouw. Maar het is ook belangrijk om te erkennen dat de strijd voor alle vrouwen naar politieke emancipatie net een beetje anders was. Want als we het hebben over een gebrek aan vrouwen in de politiek, moeten we erkennen dat dit bijvoorbeeld verbonden is met het feit dat er op dit moment geen zwarte Nederlanders in de Tweede Kamer zitten. Het is geen toeval dat dit juist een groep Nederlanders betreft die vele decennia door witte Nederlanders zijn uitgesloten van het kiesrecht.

Waarom is het nou zo belangrijk dat we kritisch kijken naar hoe we de geschiedenis van vrouwen en politiek vertellen? Onder andere vanwege het belang van rolmodellen. Onderzoek toont aan dat vanaf hele jonge leeftijd de ambitie van meisjes hoger is als zij politieke rolmodellen hebben die op hen lijken. Een voorbeeld van hoe dit werkt: Jacinda Ardern, premier van Nieuw-Zeeland, deelde in een speech een anekdote van een stel jonge ouders. Hun zoontje had hen gevraagd: kan ik eigenlijk ook wel premier worden? Hij kende niet anders dan een vrouw aan het hoofd van het land, en had de conclusie getrokken dat dat wellicht niet voor hem was. Het is maar een klein voorbeeld van hoe een gebrek aan verschillende rolmodellen, de fantasie en de toekomstdromen van kinderen beïnvloeden.

Helaas groeien nog veel kinderen, zeker meisjes, die horen tot groepen die politiek ondergerepresenteerd zijn, op zonder zichzelf op belangrijke plekken zoals de politiek terug te zien. Want veruit de meeste van onze politici zijn man, wit, hetero, hoogopgeleid, boven de 45 jaar oud en hebben geen fysieke of mentale beperking. En ook onder de groep politiek actieve vrouwen, geldt dat zij grotendeels wit, hetero, hoogopgeleid, 45plus en zonder beperking zijn. Hoe beter je onze geschiedenis kent, hoe logischer het wordt dat juist die groep politiek vertegenwoordigd is. Want andere groepen mensen werden vaak nog op allerlei gebieden uitgesloten. Dat leidt mede tot achterstand in politieke representatie. Dit kan en moet anders.

Dat kan bijvoorbeeld door het zichtbaar maken van tot nu toe onderbelichte rolmodellen. In de geschiedenislessen die we krijgen over vrouwen en politiek, worden een aantal vrouwen uitgelicht. De bekendste zijn Aletta Jacobs – voorvechter voor het vrouwenkiesrecht – en Suze Groeneweg, de eerste vrouw in de Tweede Kamer. Toen Groeneweg de Kamer betrad, moest er zelfs speciaal voor haar een vrouwentoilet komen in het gebouw van de Tweede Kamer. Het pad daar naartoe werd al snel het Suze Groeneweggetje genoemd. Beide vrouwen zijn uitzonderlijk, hun verhalen inspirerend. Groeneweg was dan wel de eerste vrouw, maar na haar kwamen nog veel meer vrouwen die binnen hun eigen kruising van identiteit ook de eerste waren.

Ik laat je graag kennis met hen maken. Ik stel aan je voor: Evelien Eshuis. Zij was in 1982 het eerste openlijk lesbische Tweede Kamerlid. Dat is nog geen 40 jaar geleden, en lesbisch zijn was nog een flink taboe. Pas 20 jaar nadat zij in de Kamer kwam, zou bijvoorbeeld het huwelijk tussen mensen van hetzelfde gender legaal worden.

Ik stel aan je voor: ​Tara Oedayraj Singh Varma​. In 1994 het eerste vrouwelijke Kamerlid van kleur. Zij is geboren in Brits-Guyana, opgeleid in Suriname en van Hindoestaanse afkomst. Singh Varma verliet op pijnlijke wijze de Kamer. Ze kreeg waanbeelden en zei dat ze ongeneeslijk ziek was. Pas later zou pas blijken dat ze mentaal ziek was, en door een psychose in haar waanbeelden was gaan geloven. Ze was al langere tijd mentaal ziek, en had bovendien veel stress van de bedreigingen die ze kreeg van extreemrechts. Iets wat ook nu nog buitensporig veel gebeurt bij vrouwen van kleur in de politiek. Er was iets helemaal mis gegaan in haar hoofd en ze werd erom verketterd. En langzaam zouden we haar – de eerste vrouw van kleur in de Kamer – niet onthouden om haar bijzondere positie, maar om haar vertrek.

Ik stel aan je voor: ​Maria Liberia Peters​. Ik zei het al even: Nederland heeft wel degelijk vrouwelijke premiers gekend. En Maria Liberia Peters is er daar een van. Zij was niet de eerste: dat was Lucina da Costa Gomez-Matheeuws. Zij was de partner van de premier van de Nederlandse Antillen. Na zijn overlijden betrok zij in 1977 tijdelijk die functie. De eerste langzittende premier was Maria Liberia-Peters, die in haar tijd een van de ongeveer tien vrouwelijke premiers ter wereld was.

Ik stel aan je voor: ​Otwin van Dijk​. Ja, een man, want natuurlijk is ook voor mannen nog een wereld te winnen aan emancipatie. Hij werd in 2012 het eerste en tot nu toe enige Tweede Kamerlid in een rolstoel. 2012 was ook het jaar dat de Tweede Kamer eindelijk rolstoeltoegankelijk werd. Ik stel aan je voor: ​Jessica van Eijs​. Zij werd in 2017 het eerste Kamerlid dat openlijk deelt dat zij slechthorend is. Ze heeft zich er recent – samen met collega's – voor ingezet dat de Nederlandse Gebarentaal eindelijk erkend werd als officiële taal, waar veel organisaties voor dove en slechthorende mensen al lang voor hebben gevochten.

Ik wil dat je weet wie dit zijn, omdat we deze rolmodellen hard nodig hebben. Om ons te inspireren, om ons niet alleen te voelen in de stap naar politiek actief worden, en om te weten op wiens schouders we staan. Begrijp me niet verkeerd, het is geen doel op zich om er van elk hokje een te hebben. Het gaat erom, dat het van fundamenteel belang is voor de democratie dat iedereen zichzelf terug kan zien in de politiek. Het verhoogt de politieke betrokkenheid en het vertrouwen van burgers, het zorgt dat er meer perspectieven worden meegenomen, en het verbetert de kwaliteit van besluiten die worden gemaakt. We weten uit onderzoek dat een grotere politieke verscheidenheid onder andere beter is voor de economie, voor het klimaat, voor de zorg en het onderwijs. En natuurlijk, voor de emancipatie.

Ik kan me voorstellen dat je denkt: hoe kan ik deze kennis gebruiken? Daar heb ik nog wel een suggestie voor, en dat gaat over ons stemgedrag. Hoeveel van ons stemmen meestal op de eerste persoon op de lijst? Ongeveer 80 procent van de Nederlanders! En hoeveel mensen stemmen op de eerste vrouw op de lijst? Ook een flink aantal. Dat is symbolisch van mooie waarde. Maar bovenaan die kieslijst staan vaak mensen die passen in dat hokje van man – soms vrouw – wit, hetero, 45+, hoogopgeleid. En ze staan al bovenaan, kortom: zij redden het vaak wel om verkozen te worden dankzij hun hoge positie op de lijst. Willen we in de toekomst zorgen voor meer verscheidenheid in de politiek, voor meer rolmodellen voor alle kinderen, kijk dan eens naar kandidaten die iets lager op de lijst staan. En die bij een groep horen die nu politiek niet of te weinig gehoord worden. Kijk eens of daar iemand zit die bij je past en die aan jouw eisen voldoet.

Zelf draag ik hier mijn steentje aan bij via mijn eigen stichting Stem op een Vrouw. En we realiseren ons natuurlijk hoe moeilijk het is om meer over al die andere kandidaten te weten te komen. Zij zitten tenslotte vaak níet aan de talkshowtafels. Dus publiceren wij voor alle landelijke verkiezingen op stemopeenvrouw.nl alle kieslijsten met informatie over de kandidaten. Stem je op iemand die wat lager staat, dan kan je diegene ook nog helpen om middels jouw stem verkozen te worden. Want hoe meer mensen hun voorkeurstem gebruiken, hoe sneller kandidaten die lager op de lijst geplaatst zijn, toch verkozen worden. Die stemtactiek, die we met Stem op een Vrouw promoten, was in de afgelopen vier jaar al goed voor meer dan 170 extra verkozen vrouwen in politieke organen.

Ben je nog niet overtuigd, doe het dan uit nieuwsgierigheid. Want ben jij niet benieuwd wat er zou veranderen, als wij een Kamer verkiezen met meer verschillende mensen? Hoe groeit de volgende generatie kinderen dan op? En worden we dan allemaal een stukje gelijker? Ik denk het wel, maar er is maar één manier om erachter te komen. Stem op mensen die staan voor gelijkheid, en wiens verhaal het verdient om een plek te krijgen in de politiek. En laten we niet vergeten om de toekomstige eersten, de eer toe te kennen die hen toekomt. Laten we geschiedenis maken.