Echt naar elkaar leren luisteren, dat is onze grootste uitdaging

Het wordt tijd om echt te leren luisteren. Er komt een tijdperk aan, niet zo ver meer, waarin we echt moeten gaan leren luisteren. Als we dat niet leren, gaan we kopje onder. Maar wees gerust, aan het einde van dit verhaal zijn wij toegerust voor dat nieuwe tijdperk waarin we echt luisteren. Laten we eerst kijken naar het bestaande tijdperk. Waar komen we eigenlijk vandaan? We komen uit een pyramide-achtige samenleving. We hebben een top, een elite: de politiek, het bedrijfsleven. En een grote middenklasse en een onderkant van de samenleving. Op zich zitten we er relatief warmpjes bij. De pyramide had bepaalde karakteristieken: we gingen op een bepaalde manier met elkaar om. De pyramide wordt op dit moment heel snel ingewisseld voor iets anders. Laten we kijken waarom die pyramide aan het verdwijnen is, wat ervoor terugkomt en waarom. Dat vraagt dat we leren luisteren.

Er zijn twee grote ontwikkelingen die maken dat die pyramide echt aan het veranderen is. Ten eerste, en dat is goed nieuws: steeds vaker zijn wij aan zet. Wij als individu hebben de mogelijkheden die vroeger alleen aan de top mogelijk waren. Vroeger waren we afhankelijk van de energiemaatschappij voor onze energie. Er was geen enkele manier om zelf aan energie te komen. Het werd geregeld. Inmiddels kunnen we het zelf. Onderwijs. Vroeger moesten we naar een universiteit of hogeschool of ROC. Dat was de plek waar wij ons onderwijs kregen. Een centrale plek ergens in de stad of in de regio. Maar inmiddels zien we dat we dankzij internet overal het allerbeste onderwijs kunnen volgen, waar ook ter wereld. Van de beste docenten, jong en oud, gewoon omdat ze goed kunnen uitleggen. En ze zorgen ervoor dat we het beste onderwijs kunnen volgen.

Met een goed idee moesten we vroeger naar een bank. Die financieerde onze films, projecten of bedrijven. Nu hoeven we niet meer naar een bank, maar we kunnen ook met elkaar crowdfunden en goede ideeën van de grond krijgen. De pyramide die topdown was georganiseerd wordt helemaal op z'n kop gezet. We zijn zelf aan zet. We kunnen zelf onze energie opwekken. We kunnen zelf met elkaar met bedragen veranderingen teweegbrengen. Of we gaan naar internet voor de beste professoren en docenten.

Maar dat is nog maar de helft van het verhaal waarom het belangrijk is dat er een nieuw tijdperk komt en wat we daarvoor nodig hebben. We zijn namelijk niet alleen aan zet, maar we hebben een daadwerkelijke stem hebben gekregen in het maatschappelijke debat. Als wij iets vinden over politiek, over producten van bepaalde bedrijven, of iets vinden omdat wij een idee hebben, dan hebben we nu mogelijkheden, dankzij sociale media, om die stem te gebruiken.

Als wij iets mooi of belangrijk vinden, dan kunnen we dat met honderden miljoenen mensen delen. We weten best veel van elkaar en van onszelf. Hoe gaat het bijvoorbeeld met mijn lichaam? De komende jaren weten we steeds meer van ons lichaam door sensoren die we gaan dragen. Dat is goed nieuws, want als we de privacy goed organiseren, dan kunnen we voordat we ziek worden, weten dat we ziek aan het worden zijn. En kunnen we ervoor gaan zorgen dat we dat niet worden.

Het fascinerende van die twee ontwikkelingen is dat we aan de ene kant centraal staan in dit soort modellen die ons veelbelovende mogelijkheden geven. En tegelijkertijd hebben we nu de stem gekregen, de expertise, digitale levens, waardoor we een andere relatie hebben tot elkaar. We zijn met een miljard mensen verbonden dankzij online platforms. En we kunnen de stem gebruiken die we vroeger nooit hadden. Er was alleen een stem van experts in het maatschappelijk debat. Of van iemand die namens ons praatte, maar nu kunnen we het helemaal zelf. De pyramide die we de afgelopen 150 jaar hebben opgebouwd, blijkt een pyramide van ijs te zijn. En je weet wat er gebeurt met een ijsje in een warme ruimte.

De twee ontwikkelingen zorgen voor zoveel warmte in het systeem, dat de pyramide smelt. Die prachtige pyramide, waar op zich niet heel veel mis mee is, is aan het smelten. We zien het smeltwater overal in onze samenleving, omdat we naar een ander type tijdperk gaan. Dit is in de jaren 90 voorspeld door Zygmunt Bauman, een Pools-Britse filosoof. Hij zei: 'De opvolger van de moderniteit wordt de vloeibare moderniteit.' Daar heeft hij heel erg gelijk in gekregen. Want we gaan naar een vloeibare samenleving, naar vloeibare individuen en organisaties. Dat is het nieuwe tijdperk waarin wij met elkaar gaan functioneren en waarin wij nieuwe mogelijkheden gaan krijgen.

Een vloeibaar tijdperk ziet er heel anders uit. Moleculen, wij als individuen, die vrij kunnen bewegen, die vrijelijk verbindingen aan kunnen gaan, daar waar we vroeger vastzaten in de pyramide. Ik vind het niet zo gek dat wij het luisteren verleerd zijn. In de vaste plek in de pyramide waar we een vaste carrière hadden en afhankelijk waren van wat ons werd aangeboden, daar had je geen luisterkwaliteiten nodig. Je wachtte af wat er op je afkwam. Maar in die vloeibare samenleving ben je vrij om met elkaar te gaan samenwerken. Ben je vrij om verbindingen te gaan maken waar die vroeger veel moeilijker te organiseren waren. Dat zijn de mogelijkheden van de vloeibare samenleving.

Laten we kijken wat dat vraagt. Vroeger hadden we one size fits all. Eén systeem, dat rolden we over iedereen uit. Zowel politiek als economisch. Dat model gaan we inruilen. We gaan naar een model waarin we zelf ontwikkelingen kunnen doormaken. One size does not fit all-systeem. Ultieme flexibiliteit is een essentieel onderdeel van de vloeibare samenleving. In een vloeibaar model kun je het ene moment hier zijn, het andere moment daar. Die verbindingen gaan razendsnel van links naar rechts en van boven naar beneden. Het kan ook best ingewikkeld of zwaar zijn, dat je al die kanten op kan. Permanente verandering van de volgende samenleving is ook een ongelooflijke uitdaging.

De essentie van zo'n vloeibare samenleving is dat we in staat zijn met elkaar die verbindingen mogelijk te maken. Een prachtige uitdaging om met elkaar op te gaan pakken. Wat is nou de essentie van samenwerken? We kunnen nu dus verbindingen maken, dankzij technologie. Door technologie in onze fysieke omgeving in te gaan zetten. En wat maakt nu dat we dat ook echt kunnen gaan doen? Volgens mij is samenwerken alleen mogelijk als we echt leren luisteren. Als je echt kunt luisteren, ben je in staat een relatie te ontwikkelen met de ander. Dan kun je kijken: wat willen wij met elkaar gaan bereiken?

Bijvoorbeeld iets voor de wijk betekenen of een verandering maken als het gaat over migratie. Dat kan als je die vaardigheid van het luisteren leert ontwikkelen. En we luisteren vaak naar sprekers, zoals bij Brainwash Talks. Maar zijn we dan echt aan het luisteren? Ik kwam er zelf achter hoe moeilijk luisteren is toen ik een paar jaar geleden een socratisch gesprek moest voeren. Je kent het wel, als je in een panel zit. Dan heb je links en rechts iemand zitten, en een gespreksleider. En mensen zeggen links en rechts van jou interessante dingen. Maar stiekem ben je niet heel erg aan het luisteren, want jij moet straks iets zeggen. Dat moet grappig en snel zijn en moet goed overkomen. Dus je pakt links en rechts wel een woordje op, maar je bent stiekem al bezig met jouw volgende zin. En dat zal bij een vergadering niet anders zijn. Eigenlijk wil jij zo goed mogelijk jouw punt maken. Daar gaat het om.

Maar nu zat ik in een panel met als regel het socratische gesprek. Een van de regels bij dat gesprek was: voordat ik het woord kreeg van de gespreksleider moest ik de laatste zin van de persoon voor mij herhalen. En dat was echt een schokkende ervaring. Ik zat diep in het gesprek van die ander, in wat die ander zei. Anders kreeg ik nooit het woord, dus ik zat echt goed te luisteren. En wat gebeurde er? Dat was het meest fascinerende. Wat er dan ontstaat is dat je niet opeens met je eigen punt komt. Omdat ik zo in het discours van die ander zat, ging ik door met het gesprek dat die ander had ingezet. Dus ik pakte op wat die ander zei en in mijn eigen woorden voegde ik mijn eigen ideeën toe aan het gesprek. Er ontstond dus een fundamenteel ander gesprek dan het gesprek dat ik normaal in panels heb. Er ontstond een stroom van ideeën en echt een gesprek, zoals dat mogelijk kan zijn met deze regels.

De vloeibare samenleving vraagt dat van ons. Wij kunnen gaan samenwerken, dat is wat de vloeibare samenleving ons belooft. Maar zijn wij er geschikt voor? Als wij echt leren luisteren, wat volgens mij de essentie is van het samenwerken, dan zou het mogelijk moeten zijn om de kansen die die vloeibare samenleving ons geeft, met al die mogelijkheden die nu in onze handen liggen, met elkaar als collectief te gaan organiseren. Dat is de uitdaging. En volgens mij kunnen we die uitdaging aan. Dus laten we de oren open zetten in de vloeibare samenleving en leren luisteren.