Nadenken over je eigen denken. Dat is waar filosofie ook over gaat. Maar, hoe dan? De komende weken doet Brainwash een aanzet, door denkers aan het woord te laten over de filosofen die van grote invloed op hen zijn geweest. Deze keer tijdgeestonderzoeker Farid Tabarki.

De moderne samenleving smelt en wordt vloeibaar, volgens de Brits-Poolse socioloog en filosoof Zygmunt Bauman. In Liquid Modernity (2000) analyseert hij het verdwijnen van solide structuren en instituties die de fundering onder de moderne samenleving vormden, en steeds verder plaatsmaken voor processen die voortdurend in beweging zijn.

Deze vloeibare wereld behoudt nooit lang dezelfde vorm en kenmerkt zich door nooit stil te staan. Alles lijkt aan verandering onderhevig: de mode die we volgen, de technologie die we gebruiken en de dingen waar we van dromen. Dit resulteert in voortdurende onzekerheid en angst voor wat de toekomst brengt.

Deze nieuwe orde, een voortzetting van de moderniteit in een andere vorm, biedt ook kansen. Nu tijd en plaats hun relevantie verliezen dankzij technologische ontwikkelingen, ligt de wereld aan de voeten van het vloeibare individu. "Verandering is de enige constante, onzekerheid de enige zekerheid", schreef Bauman daarover.

Tekst gaat verder onder de foto.

© Brainwash

Zygmunt Bauman, foto M. Oliva Soto

We bewegen steeds verder weg van de 'harde' en 'solide' samenleving die gestoeld is op hardware, en toegaan naar een 'lichte' en 'vloeibare' samenleving gebaseerd op software. Bauman stelt terecht dat de eerste de tijd stilt en de tweede de tijd versnelt. Oftewel: terwijl de industriële samenleving alles doet om tijd te structureren en onder te brengen in roosters, planningen en deadlines, gaat het in de vloeibare moderniteit om een toenemende dynamiek.

Meer dan in het verleden kunnen we in de tijd zelf investeren en ermee woekeren, door taken door anderen of door algoritmes te laten uitvoeren. Het is niet meer nodig om allemaal net te doen alsof we een gemiddeld mens zijn, die met vijf dagen van negen tot vijf achter een bureau en tussendoor zevenenhalf uur slaap het effectiefst is. Tijd daalt neer uit zijn ivoren toren en wordt een decentraal begrip, afhankelijk van zijn context. One size does not fit all.

Ook onze identiteit wordt vloeibaar. Bauman ziet daar, als zelfverklaard pessimist op de korte en optimist op de lange termijn, vooral het gevaar in dat we als bange mensen koste wat kost groepen het etiket 'anders' geven, met alle gevolgen van dien.

Als we verantwoordelijk om willen gaan met de wereld en de mensen om ons heen, zullen we af en toe de tijd moeten stilzetten en naar anderen luisteren. Sommigen komen misschien niet gemakkelijk mee in alle veranderingen die de samenleving ons voorschotelt. We moeten ervoor zorgen dat zij geen vreemden worden en ze de tijd gunnen die ze nodig hebben. We zouden de erfenis van Bauman geweld aandoen als we de samenleving laten schiften.

meer weten?

Dit is een bewerking van de necrologie die Farid Tabarki voor het FD schreef nadat Zygmunt Bauman begin dit jaar naar de 'vloeibare eeuwigheid' is heengegaan.

Zygmunt Bauman was een Brits-Poolse filosoof en socioloog, die bekendheid verwierf met studies naar de moderniteit. Sinds de eeuwwisseling schreef hij vooral over de vloeibare moderne tijd, vol onzekerheid en vergankelijkheid. Bauman overleed begin dit jaar op 91-jarige leeftijd.