Het verleden biedt radicale hoop voor de toekomst

“Tijd is een vorm van controle, een gevangenis die bepaalt hoe we ons leven inrichten. Het horloge is daar een symbool van. Vanaf de Middeleeuwen, toen de eerste mechanische klokken werden ontwikkeld, wordt de mens steeds meer door de tijd gedreven. Rond 1700 kwam de minutenwijzer, rond 1800 de secondewijzer, we gingen klokken om onze pols dragen en in de fabriek ophangen om arbeiders sneller te laten werken. Tijd is een vorm van tirannie. Toen ik me dat realiseerde, heb ik mijn horloge weggedaan. Sterker nog, ik heb er een hamer bij gepakt en het kapot geslagen.”

“Dat we een obsessie hebben met het heden: bedrijven kijken niet verder dan hun kwartaalrapportage, we zitten continu op onze telefoons voor updates, politici denken niet verder dan de volgende verkiezingen. Ik zie dat als een tirannie waarvan we ons moeten bevrijden.

Ik geloof dat we meer temporele intelligentie nodig hebben. We moeten leren om ver in de toekomst en ver terug in de tijd te denken, want we denken nauwelijks na over hoe we goede voorouders kunnen zijn voor toekomstige generaties of wat we van het verleden kunnen leren. In de 19^e eeuw zei de Duitse schrijver Goethe al: wie niet leert van 3000 jaar geschiedenis, leeft van dag tot dag, from hand to mouth. Daar zit het idee in dat het verleden als voedsel kan zijn. Waarom proberen we de vruchten van het verleden niet te plukken?”

“Er zijn heel veel problemen met social media, maar in het boek heb ik het over de polarisatie op politiek, sociaal en economisch vlak die social media veroorzaakt. Algoritmes laten ons steeds dezelfde soort nieuwsverhalen zien die onze denkbeelden bevestigen, waardoor polarisatie kan ontstaan. Zo draagt het bij aan scheidslijnen tussen bijvoorbeeld pro- en anti-Trump, of klimaatactivisten en -ontkenners. Ik denk dat polarisatie problematisch is omdat elke samenleving die wil overleven in turbulente tijden solidariteit en collectieve waarden nodig heeft. Social media verdeelt ons.”

“Als je naar de geschiedenis kijkt, dan zie je dat er een nieuwe communicatietechnologie was die precies hetzelfde deed: de drukpers. Toen de boekdrukkunst zich in de 15^e en 16^e eeuw over Europa verspreidde, zag je een polarisatie ontstaan in de religieuze sfeer, tussen katholieken en protestanten. De protestanten gebruikten gedrukte media om de katholieke kerk en de paus te bekritiseren en mensen als Maarten Luther begonnen Duitse vertalingen van de Bijbel te drukken, in plaats van alleen obscure Latijnse. De boekdrukkunst zorgde er eigenlijk voor dat er een conflict kon ontvlammen dat leidde tot 200 jaar religieuze strijd.

Als ik naar de wereld van vandaag kijk, dan vraag ik me af of we door iets vergelijkbaars gaan. Laatst zag ik de film Civil War, over een burgeroorlog in de Verenigde Staten in de nabije toekomst, dat voelt heel dichtbij. De samenleving is zo gepolariseerd geraakt dat die uit elkaar begint te vallen.”

“De drukpers heeft niet alleen voor polarisatie gezorgd, maar ook bijgedragen aan de opkomst van een democratische cultuur. Als je in 1700 naar Londen ging, dan zag je overal koffiehuizen, een nieuw sociaal instituut in die tijd. Je kon daar de hele dag zitten met een kopje, of eigenlijk een kom, koffie. De meeste van die koffiehuizen hadden een gemeenschappelijke tafel waar kranten en gedrukte pamfletten lagen – vandaar dat de drukpers ermee te maken heeft. Je kon daar met vreemden in gesprek gaan over van alles en nog wat, maar vooral over politiek en nieuwe ideeën zoals anti-slavernij en republikanisme.”

“We hebben al een jaar of dertig van geleidelijkheid achter de rug als het gaat om de ecologische crisis. Tijdens de Rio Earth Summit van 1992 begonnen de eerste alarmbellen al te rinkelen over koolstofdioxide en sindsdien is de uitstoot ervan wereldwijd verdubbeld. Het is roekeloos om problemen zoals de ecologische crisis te laten sudderen op het vlammetje van geleidelijkheid.

Als je kijkt naar de geschiedenis, dan zie je dat snelle veranderingen niet door de overheid worden ingezet, maar door disruptieve bewegingen. Dit zag je bijvoorbeeld bij de opstanden van totslaafgemaakten op plantages in de Britse Caraïben in de jaren 1830, bij de vrouwen die 120 jaar geleden in Europa voor het vrouwenkiesrecht streden en bij de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten in de jaren 60 van de vorige eeuw. Mensen braken regels of oneerlijke wetten om hun stem te laten horen. Ik denk dat dit vergelijkbaar is met klimaatactivisten die vandaag de dag de straat op gaan. Zij worden gedemoniseerd door de pers en gevangengezet door de rechtbank, maar feitelijk doen ze hetzelfde als helden uit het verleden zoals Martin Luther King Jr. of de vrouwenrechtenactivist Emmeline Pankhurst."

“Ik wil geen geweld promoten en ik ben zelf van de geweldloze directe actie. Maar het is inderdaad zo dat als je naar de geschiedenis kijkt, je vaak een gematigde beweging had en een radicale flank. In het geval van de burgerrechtenbeweging had je bijvoorbeeld de mensen rond Martin Luther King Jr., die sit-ins organiseerden en bruggen blokkeerden, maar daarnaast ook Malcolm X, de Black Panthers en de Nation of Islam. De witte elite geloofde uiteindelijk dat, als ze niet toe zou geven aan de gematigde eisen, meer en meer Afro-Amerikanen zouden radicaliseren.

Wat betreft geweld: het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen geweld tegen mensen en geweld richting eigendommen. Die worden vaak op één hoop gegooid, maar ik denk dat er een wezenlijk verschil is tussen het met rode verf bekladden van de trap van een investeringsbank of het neerschieten van een bankier. Voor zover ik weet zijn radicale ecologische bewegingen geweldloos, hoewel ze soms wel de wet overtreden.”

“Ja, dat is een goed punt. Als je een zwarte man bent en je blokkeert een brug, dan is er een serieuze kans dat je wordt opgepakt en dat het je baankansen beïnvloedt. Dat is anders voor een witte jongere uit de middenklasse. Ik denk dat er een groeiend bewustzijn is binnen de klimaatbeweging van de noodzaak om meer inclusief te zijn. Ook is het belangrijk om te erkennen dat de impact van klimaatverandering het grootst is op gemarginaliseerde groepen in rijke landen en op mensen in het globale zuiden.”

“Er zijn zeker verschillen. De burgerrechtenbeweging was een beweging van een onderdrukte minderheid en het zou vreemd zijn om de jonge klimaatactivisten van vandaag een onderdrukte minderheid te noemen. Hun prioriteiten en motivaties zijn absoluut anders. De overeenkomsten zitten denk ik in de strategieën die deze bewegingen gebruiken: het zijn allemaal disruptieve bewegingen. De geschiedenis is ook geen blauwdruk voor het heden, maar een hulpmiddel om te laten zien dat het ook anders kan.”

“Optimisme is een glas-half-vol-mentaliteit, waarbij je je niet druk maakt omdat je denkt dat het toch wel goedkomt, ook al wijst alles op het tegendeel. Ik geloof niet in optimisme, maar in radicale hoop. Radicaal komt van het Latijnse woord voor ‘wortels’ en het gaat er voor mij om dat je geworteld bent in je waarden en je daaraan committeert. Dat je handelt alsof verandering mogelijk is, ook als de kans daarop klein is. Want als je naar de geschiedenis kijkt, dan zie je dat het soms wel degelijk mogelijk is geweest om verandering te bewerkstelligen. Dus dat is waar ik al mijn energie in stop. We moeten niet in de ban raken van hopium, van hoop zonder actie.”