Het tijdperk van vrijblijvendheid is voorbij

"Dat we heel lang een samenleving hebben gehad waarin we zeiden: ‘Doe jij maar lekker wat jij wil doen, ik doe wat ik wil doen’. Op die manier kan ook niemand iets fout doen. Maar nu komen we erachter dat het leven zo niet werkt. Alle keuzes die ik maak, hebben gevolgen voor anderen en voor mezelf: hoe ik eet, hoe ik op vakantie ga, welke grapjes ik maak en welke spullen ik koop. Als ik die consequenties serieus wil nemen, dan geldt het veelgehoorde credo ‘leven en laten leven’ niet meer. Dan is er een keuze die meer schade oplevert en een keuze die minder schade oplevert. Je moet als individu proberen de beste keuze te maken. De keuzes die je maakt zijn dan niet meer vrijblijvend." 

“Dat verschilt. Er zijn nu meerdere bewegingen die voor een ander soort schade aandacht vragen. De #MeToo-beweging ging over de schade die mannen bij vrouwen aanrichten. Dat gaat niet alleen maar over verkrachtingen die worden verzwegen, maar ook over hoe er over vrouwen gepraat wordt met subtiele woorden en hoe bepaald soort aanrakingen heel naar kunnen zijn. 

Als het over institutioneel racisme gaat, dan gaat het weer over een heel ander soort schade. Dat is schade die we als witte mensen veroorzaken door allerlei vooroordelen niet te bevragen en die samen optellen tot institutioneel racisme en discriminatie. De beweging die zich inzet voor het klimaat heeft het weer over de schade die wij als mensen aanrichten aan de planeet. In de afgelopen twintig jaar zie je allerlei verschillende bewegingen bovendrijven, die allemaal aandacht vragen voor een bepaald soort schade.” 

"Die bewegingen vertonen overeenkomsten, omdat zij zich verzetten tegen vrijblijvendheid en de daarbij behorende cultuur van een meerderheid die geen last heeft van die problemen. Een grote groep mannen dacht voor een lange tijd: ‘Oh maar die opmerkingen vallen toch allemaal wel mee, vrouwen moeten een wat dikkere huid kweken.’ Groepen die geen last hebben van schade voerden voor lange tijd de boventoon, maar verschillende bewegingen vechten dat nu aan. Zij doen beroep op de verantwoordelijkheid van mensen." 

"Ik denk dat als schade zich ophoopt, op een gegeven moment de bom barst. Dat zie je bij klimaatverandering het beste, omdat het om zo’n immense schade gaat. Als de klimaatcrisis steeds groter wordt en er hele eilandstaten vrezen voor hun voortbestaan, dan ontstaat er een wereldwijde beweging die de schade adresseert. Maar ik denk ook dat sociale media een heel nadrukkelijke rol hierbij hebben gespeeld. Dat is een instrument waarmee je schade heel goed op de maatschappelijke agenda kan zetten." 

"Ik ben zelf opgehouden met vlees eten. Een aantal mensen in mijn eigen omgeving stopte met vlees of zelfs dierlijke producten eten. Zij kwamen met goede argumenten en toen voelde ik me eigenlijk steeds smeriger, wat ertoe geleid heeft dat ik vegetariër ben geworden. 

Op lange termijn zou ik wel helemaal vegan willen eten, maar ik merk dat het ingewikkeld is als je afscheid moet nemen van dingen die je lekker vindt. Je denkt al snel: ‘Tja, moet ik daar ook moeite voor doen? Voor veel mensen voelt dat als een waslijst: ik mag niet vliegen, ik mag niet vlees eten en ik mag geen fast fashion kopen. Het is moreel huiswerk. Als dat huiswerk zich heel erg opstapelt, dan is kan dat best wel zwaar aanvoelen."

"Je ziet dat veel mensen hun verantwoordelijkheid ontlopen. Het is nogal wat om te accepteren dat je allerlei schade hebt laten ontstaan. Sommige mensen presenteren zich als hardwerkend en niet klagend, maar willen dan geen verantwoordelijkheid nemen voor allerlei schade. Deze mensen verzetten zich en dat leidt tot spanning. Er zijn ook heel veel opiniemakers en politieke bewegingen die meegaan in dat verzet. Die vinden dat het reuze meevalt en willen zich niet allemaal vreselijke daden laten aanwrijven.

Mensen die hun verantwoordelijkheid niet serieus nemen, leggen dat bij iemand anders. Zij die niet op hen lijken worden bijvoorbeeld verantwoordelijk gehouden voor alles wat er misgaat. ‘Die vreemdeling zit hier al alle beschikbare woonruimte in te nemen en baantjes in te pikken’, hoor je vaak. Iedereen mag veel kritischer naar zichzelf gaan kijken. Daarom roep ik om de filosofische vraag te stellen: waar ben ik nou eigenlijk verantwoordelijk voor?"

"Het is een paradoxale tijd. Er komt steeds meer waar je rekening mee moet houden, die agenda wordt steeds completer en dat is goed. Maar niet iedereen gaat daar dus in mee; aan de andere kant zie je namelijk ook mensen die die agenda links en woke vinden."

"Ik ben voor een cultuur waarin je mensen kunt aanspreken en samen kunt streven naar een oplossing. Maar daarbij een ander laten lijden moet nooit het doel zijn. Dat is wel wat ik nu soms zie gebeuren.

Het is een zorg die ik heb bij zowel de rechts-extremistische en conservatieve hoek, als bij de progressieve. Beide kampen hebben een ‘reflex van vergelding’, dat iemand moet lijden om wat hij verkeerd heeft gedaan. Dat is een soort ‘punitieve kramp’ voor als we het niet met het gedrag van iemand eens zijn. Daar ben ik op tegen."

"Dat vind ik om die reden best problematisch. Vanuit het strafrecht, waar ik als jurist ook veel over schrijf, pleit ik voor herstelrecht. Je moet als samenleving, wanneer iemand iets slechts heeft gedaan, uit zijn op herstel. In cancel culture is de poging tot herstel soms ver te zoeken. Dan zie je vaak dat mensen willen dat een dader uit de realiteit verdwijnt.”

Aan de andere kant is er natuurlijk ook een meer institutionele respons: wat doet bijvoorbeeld de NPO nadat er klachten over grensoverschrijdend gedrag binnenkomen? Er zijn dan zaken misgegaan, daar hoort natuurlijk een bepaalde sanctie bij."

"Ik denk dat het in onze tijd moeilijker is om een goed en leuk leven te hebben. Dat heeft ook te maken met je verwachtingen van het leven. Ik ben een witte geprivilegieerde man, dus andere mensen zullen ongetwijfeld andere verhalen hebben, maar ik ben in de jaren negentig opgevoed met het idee dat de wereld een paradijs is.  

Als je inziet dat je een deel van je leven zult moeten wijden aan het oplossen van problemen, dan weet je dat daar een bepaalde dienstbaarheid in zit. Dat is niet altijd alleen maar gezellig."