Met een bus vol hulpgoederen onderweg naar de Pools-Oekraïense grens: 'Ik moest iets doen'

'Het deed meteen denken aan de aanslagen van 9/11', vertelt Knoop over de ochtend van 24 februari, inmiddels een ruime week geleden. 'Mijn geliefde maakte me wakker met het nieuws dat de Russen Oekraïne waren binnengevallen. Afschuwelijk.' Het laat Knoop niet los. 'Natuurlijk zijn er meer oorlogen geweest de afgelopen decennia, maar niet zo dichtbij als deze. Dit heeft zoveel impact.' Zoals velen deelt Knoop oproepen tot steun en het doen van donaties voor de Oekraïense bevolking op sociale media, maar dat kan de onrust die hij voelt niet wegnemen. 'Op zaterdag zag ik beelden van een moeder die in Hongarije herenigd wordt met haar kinderen. Dat was het moment waarop de crisis in volle omvang binnenkwam. Ik heb de mogelijkheid om iets te doen, bedacht ik, dus ik vond dat ik ook iets moést doen. Toen heb ik François gebeld.'

Om 8:00 uur rijden Knoop en Luxembourg uit Amsterdam weg. Met de laatste bus die nog beschikbaar is bij het verhuurbedrijf, vertelt Knoop 'Alle andere bussen waren al die kant op, begrepen we.' De wagen is gevuld met dekens, slaapzakken en andere spullen die de dagen ervoor ingezameld zijn. 'We hoorden dat er vooral behoefte is aan hygiëneproducten, zoals zeep, shampoo en maandverband, dus daar hebben we rugzakjes mee gevuld.' Luxembourg vult aan: 'We hebben outdoorwinkels gebeld met de vraag of ze konden helpen. Die hoefden daar niet lang over na te denken en gaven halve voorraden mee. Dat geeft aan hoezeer mensen willen helpen.'

Een uitgewerkt plan hebben de mannen niet: 'Het is een beetje een sprong in het diepe', bekent Knoop. 'Vanuit de auto zijn we continue aan het bellen met Nederlandse hulporganisaties, maar die kunnen ons niet goed helpen. Het eerste plan is om naar Przemysl te gaan, waar veel vluchtelingen per trein aankomen.'

Na een goede 1200 kilometer besluiten Knoop en Luxembourg te overnachten in Krakau, waar ze door een hotelmedewerker verder op weg geholpen worden. 'Die jongen vertelde ons dat Polen hele goede banden heeft met haar buurlanden en dat als een van hen aangevallen wordt, dat voelt alsof ze zelf aangevallen worden. Misschien een beetje overmoedig, maar hij zei dat hij bijna in staat is om een wapen op te pakken en naar het front te gaan.' De vader van de jongen blijkt te werken als beveiliger bij een distributiecentrum voor hulpgoederen, ten noorden van Przemysl. 'Daar moet je heen', zei hij. En dat is wat we morgen gaan doen.'

Hoe dichter bij de grens, hoe rustiger het wordt op de wegen, valt Luxembourg op: 'Het zijn moderne vierbaanswegen hier, maar het enige dat je tegenkomt zijn enkele busjes zoals het onze, mensen die op weg zijn om hulp te verlenen.' In de loop van de ochtend komen ze aan in Mlyny, op tien kilometer van de grens met Oekraïne. 'Er is daar een groot overslagcentrum, dat normaal gesproken gebruikt wordt voor vrachtvervoer, maar nu ingericht is als opvanglocatie voor vluchtelingen.' Er is veel politie op de been, er staan groepjes mensen te wachten op eten, anderen staan bij busjes waar kleding verdeeld wordt.

'Binnen in de hal stonden veldbedjes, zo ver je kunt kijken. Honderden mensen lagen te slapen, of liepen wat rond. Natuurlijk werd er gesproken, maar wat ons opviel was de stilte.' Knoop en Luxembourg komen in contact met twee Engelssprekende vrouwen, die hen wijzen op een gebouw waar ze hun ingezamelde goederen kunnen afgeven. Ook in dat pand staan de veldbedjes zij aan zij, het zijn met name vrouwen en kinderen die er verblijven. 'Vervoer is hier alles', zegt Knoop later op de dag. 'We zijn nu met een 27-jarige vader en zijn drie kinderen onderweg naar Leszno, dat in het westen van Polen ligt.'

De vader is dagen eerder vertrokken uit Dniprovs'ke, een dorp in het noorden van Oekraïne. Om de kans te verkleinen dat hij als man bij de grens wordt teruggestuurd, reist hij los van zijn vrouw, die met hun vierde kindje op de vlucht is. Het is stil in de auto, op wat gesprekken die via Google Translate lopen na. Tot de kinderen op de achterbank plots beginnen te zingen. 'Het wordt door hulporganisaties afgeraden om deze kant op te gaan', zegt Knoop. 'Maar we merken dat we een verschil kunnen maken.' Tegen de avond zetten ze het gezin af bij kennissen, om dan weer terug te keren naar Krakau. 'Morgenochtend rijden we weer naar Mlyny om te kijken wat we kunnen doen.'

In de loop van de ochtend komen Knoop en Luxembourg opnieuw aan in Mlyny. 'Wederom met open vizier, al kenden we nu natuurlijk de twee Engelssprekende dames, die we een dag eerder ontmoet hadden.' Bij aankomst blijkt alles anders. 'Alles was gepoetst, de stapels tweedehands kleding waren opgeruimd. We begrepen dat dat was omdat Andrzej Duda, de president van Polen, op bezoek zou komen. Opritten naar de snelweg waren afgesloten en er was ontzettend veel beveiliging op de been.' De mannen krijgen een lesje beeldvorming in de praktijk. 'Op de Instagram van Duda staat hij gefotografeerd met alleen maar witte Oekraïense vluchtelingen, terwijl wij gezien hebben dat 90 procent van de mensen die daar opgevangen werd van kleur was. Wij mochten ook absoluut geen foto's maken. Het was heel vervreemdend.'

De mannen besluiten mee te doen aan een soort marktplaats, waarmee vluchtelingen gekoppeld worden aan mensen die naar het Westen rijden. 'Er werden plaatsnamen omgeroepen in het Oekraïens en in het Engels, zodat je met elkaar in contact kon komen.' Knoop en Luxembourg worden gekoppeld aan vluchtelingen uit het zwaarbevochten Charkov. 'Het ging om een man van Palestijns-Jordaanse afkomst, die getrouwd is met een Oekraïense en hun baby van vier maanden oud. De zus van de vrouw was ook mee, haar man had moeten achterblijven om te vechten. Met deze vier mensen zijn we vertrokken naar Duitsland.'

De verhalen die ze tijdens de rit te horen krijgen, zijn hartverscheurend. 'Het is veel heftiger dan wij te zien krijgen in de media. De Russen hebben die stad moedwillig in puin geschoten, vertelden ze. Het beleid is dat mensen 's avonds hun lichten uitdoen om luchtaanvallen te bemoeilijken. Wat de Russen toen gedaan hebben, is overdag mensen in burgerkleding de stad in sturen, die met verf de doelwitten markeerden, zodat de aanvallen in de nacht toch door konden gaan. Volgens hen werden ook metrostations gemarkeerd, waar de burgerbevolking van Charkov in schuilt.' De familie besluit te vluchten, laat hun auto midden op straat bij het station achter en vertrekt per trein naar het Westen. 'Je hebt maar een gedachte, vertelde de man', gaat Knoop verder. 'Je wilt koste wat kost je kind beschermen en je vraagt je af wanneer je zelf aan de beurt bent en zal sterven.'

Tegen middernacht komt het gezelschap aan bij een asielzoekerscentrum in de bossen, ergens tussen Dresden en Berlijn. 'We hebben uren gereden over allerlei landweggetjes, tot we aankwamen bij wat een oud-DDR-kantoor leek. Er werd gezegd dat het pand speciaal ingericht was voor vluchtelingen uit Oekraïne, maar het bleek een regulier azc te zijn.' In de kofferbak van de bus hebben Knoop en Luxembourg een paar biertjes liggen, om 's avonds op te drinken in het hotel. 'Bij het uitladen van hun spullen, zag een van de vrouwen die flesjes liggen. Twijfelend en in gebroken Engels vroeg ze of zij die biertjes mochten hebben: 'Because we are so extremely stressed'. Dan breekt toch je hart.'

Knoop en Luxembourg worden wakker in een hotel in de buurt van Berlijn, waar ze tegen twee uur in de nacht zijn ingecheckt. Op de terugweg naar Amsterdam vertelt Knoop dat hij inmiddels gehoord heeft dat het opvangcentrum in Mlyny niet alleen opgeruimd werd in verband met een bezoek van de Poolse president, maar vooral vanwege een bliksembezoek van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken. 'We zijn helemaal murw. En dan staan wij nog op afstand, je kunt je niet voorstellen wat dit betekent voor al die vluchtelingen.' Nog voor de mannen de Nederlandse grens passeren, worden er al plannen gemaakt voor komende week. 'Als je dit hebt gezien, dan kun je niet stil blijven zitten.'