Psycholoog Elke Van Hoof: stress is geen teken van zwakte, maar van groei

Wanneer bent u zich gaan interesseren voor stress?
'Ik deed onderzoek naar lichamelijk onverklaarbare klachten zoals chronische vermoeidheid, chronische rugpijn en fibromyalgie, wat chronische pijn in spieren en bindweefsel is. Dat zijn symptomen waarbij het hele zenuwstelsel hypersensitief wordt. Die klachten zijn het einde van het spectrum. Mensen met die klachten behandelen kost veel tijd en vaak met blijvende kwetsbaarheid als resultaat. Langzamerhand ben ik gaan kijken: hoe komt het nu dat iemand steeds eindigt in een situatie waarin het onomkeerbaar wordt? Hoe kunnen we zorgen dat het niet zo ver komt?'

Hoe kunnen we voorkomen dat we lijden onder stress?
'Door mensen te leren dat ze niet bang hoeven te zijn voor stress. Door mensen vaardigheden aan te leren waarmee ze, wanneer ze de eerste alarmsignalen van stress krijgen, het zelf kunnen terugdraaien. Zodat ze zich niet vastrijden.'

U noemt stress zelfs een kracht.
'Ja. Bij een neutrale of positieve mindset wordt niets als dreigend ervaren. Maar als we nooit dreiging ervaren, worden we ook niet geprikkeld om iets te veranderen. En als er geen verandering komt, stagneren we. We blijven als het ware ter plaatse trappelen; we verscherpen onze vaardigheden niet meer. Stress is geen teken van zwakte maar van groei. Stress is geen reden tot schaamte, want het is een teken van actie.'

Waar ligt dan het probleem?
'We merken de signalen te laat op. We zouden beter bij de eerste signalen van stress moeten stilstaan, namelijk als we de opwinding en de lichte onrust opmerken. Om dan vandaar te kijken waar verandering mogelijk is. In plaats van je te laten overspoelen en een speelbal te voelen van golven die tegen je aanbeuken, kun je door je kompas te gebruiken weten wat de snelste en meest efficiënte weg is uit woelig water.'

Kunt u daar een voorbeeld van geven?
'Als mensen gefrustreerd zijn, gaan ze vaak op zoek naar de bron van die frustratie. Vaak wordt die gelegd bij een ander. Bijvoorbeeld bij een leidinggevende of een behandelaar. Het lijkt dan alsof ze er zelf geen controle over kunnen uitoefenen. Als je meer afstand neemt, kun je bedenken: wat zou ik eigenlijk kunnen doen om mijn frustratie onder controle te krijgen? Wat is de vaardigheid die ik kan aanscherpen zodat ik in de toekomst in deze situatie minder snel gefrustreerd raak? Dat betekent dat je signalen die van je lichaam komen anders moet interpreteren. In plaats van het meelijwekkende zinnetje: waarom ik? Het meer constructieve zinnetje: waarom ik niet? En hoe geraak ik hieruit?'

Heeft u dat zelf ook moeten leren?
'Ja. Dat is een skill waar ik niet altijd even goed in was als ik daar nu op terugkijk. In mijn twintiger jaren kon ik mij nogal eens verliezen in emotionaliteit. Ik reed mijzelf zo vast dat ik niet meer weg kon. Ik leerde: in plaats van in de kramp te schieten en nog meer stress te krijgen van de stress, is het veel beter om ernaar uit te kijken en te denken: ik ga hier iets bijleren, laat maar komen. Als mensen dat doorhebben en daarmee beginnen te spelen dan is het heel snel beter.'

Is te veel stress iets van deze tijd?
'Ja. Het is absoluut een hype en heeft een negatieve connotatie. Burn-out is een statussymbool geworden. Het lijkt alsof je carrière niet goed loopt als je geen burn-out hebt gehad. In Frankrijk hebben ze zelfs een naam voor ex-burnout patiënten: burnees. Dat klinkt als een community en als je nog niet bij die community hoort dan heb je eigenlijk nog niet hard genoeg je best gedaan. Dat vind ik best jammer, want dat verhindert mensen om de juiste kennis te gaan vergaren en het doet ook afbreuk aan het lijden van mensen die werkelijk in de problemen zitten.'