Burn-outs, depressies en psychoses. Niet alleen houden ze je lang uit de running en dus van de arbeidsmarkt, ze komen bij steeds jongere mensen voor. En er is nog een gemene deler: het zijn allemaal stress-gerelateerde ziekten. Toch is je terugtrekken uit stressvolle situaties niet de oplossing, weet neurowetenschapper Erno Hermans. Bij het Donders Instituut in Nijmegen doet hij onderzoek naar de invloed van stress op het brein.
Dat doen we door gezonde vrijwilligers in stressvolle situaties te plaatsen, en te bekijken wat de gevolgen zijn van die stress op lichaam en hersenen. We laten ze bijvoorbeeld naar gewelddadige films kijken, of beelden van seksueel geweld. Iets dat extreem is om naar te kijken, brengt stress teweeg. In de bijnieren komen de hormonen adrenaline en cortisol vrij. Wat die hormonen in de hersenen doen, bekijken we door een MRI-scan van het brein te maken.
Tekst gaat door onder de afbeelding.
Er zijn grofweg twee systemen die in werking treden in stressvolle situaties, een traag en een snel systeem. De snelle reactie wordt veroorzaakt door het hormoon adrenaline. Het hart gaat sneller kloppen, je krijgt zweethanden: het lichaam maakt zich klaar om in actie te komen. Cortisol is trager. Het piekt ongeveer een half uur nadat de stressvolle situatie zich voordoet. Waar we steeds meer achterkomen is dat cortisol de stress ook remt, het lichaam terugbrengt in een staat van herstel.
De hormonen hebben invloed op de werking van de hersenen. Het brein past zich aan om beter op de dreiging te kunnen reageren: je bent alert, sneller afgeleid, en juist minder goed in je concentreren, helder nadenken en herinneringen ophalen. Handig als er inderdaad gevaar dreigt, maar een probleem als het lichaam chronische stress ervaart.
Als een situatie die feitelijk veilig is als bedreigend ervaren wordt, en er blijvend stresshormonen afgegeven worden, past het brein zich op den duur blijvend aan. We zien bijvoorbeeld dat verbindingen die neuronen in de prefrontale cortex aangaan, en die van invloed zijn op het denken, aangepast worden. Helder kunnen denken, herinneringen ophalen en concentratie worden dan blijvend een probleem.
Onder invloed van stress vallen mensen die aanleg hebben voor een depressie, angststoornis, psychose of dwangneurose, sneller terug in die ziekten. Het is in zekere zin als stoppen met roken: als je in een stressvolle situatie verkeert, zul je eerder geneigd zijn om naar een sigaret te grijpen. Bij chronische stress komt het lichaam onder invloed van cortisol niet meer in een staat van herstel, zoals bij een normaal persoon het geval is. Het raakt uitgeput.
Toch denk ik dat het brein zich kan herstellen, ook van chronische stress. De hersenen zijn plastisch en kunnen de gevolgen van langdurige stress terugdraaien, al is het lastig om daar onderzoek naar te doen. Wat de oplossing in elk geval niet is, is je helemaal terugtrekken uit stressvolle situaties. Stress is helemaal niet slecht, namelijk. Dat is een verkeerd beeld.
Stress brengt het lichaam in staat van paraatheid, zorgt ervoor dat we kunnen presteren. Zonder stress kunnen we niet functioneren. De sleutel zit hem in de ups en downs, het lichaam en het brein ook de ruimte en tijd geven om te herstellen van een stressvolle situatie. Precies zoals de biologie ons heeft ingericht, eigenlijk.