Gepaste reactie op de klimaatcatastrofe? Woede! En liefde

Als puber hield Chris Julien van Rage Against the Machine en andere ‘boze, linksige gitaarmuziek’, maar echt veel richting kreeg zijn woede niet. Want op wie moet je precies boos zijn, zo alleen op je zolderkamer? En wat ga je zelf doen aan de mondiale CO2-uitstoot? “Op een gegeven moment besluit je om de situatie te nemen zoals ze is,” blikt hij terug. Hij liet zijn bozepuberperiode achter zich ging Conflict Studies en mensenrechten studeren. “Niet echt een commerciële keuze, maar een poging om iets te doen binnen de gebaande paden.”

Dat veranderde in 2018, toen hij bij een nieuwsbericht een foto zag van de eerste actie van Extinction Rebellion (XR), op een brug in Londen. 'Climate change, we’re fucked' stond er op een groot spandoek. Dat resoneerde met een gevoel dat hij al langer had, maar nooit zo helder en eerlijk verwoord had gezien, vertelt hij. Hij besloot zich te verdiepen in de groep achter de protesten in Londen. “De toon van het klimaatdebat was er toen vaak een van verslagenheid, maar XR voegde op die brug de daad bij het woord." De beweging eist dat de uitstoot in 2025 naar nul gaat en dat burgers beslissen over de rechtvaardige invulling van de transitie. Inmiddels is Julien in verschillende takken van XR betrokken geweest, van politieke vertegenwoordiging tot de campagne tegen fossiele subsidies en nam hij deel aan diverse acties.

“Het is een fundamentele erkenning van het gevoelsleven, die past bij de eerste eis van XR, ‘wees eerlijk’ [de andere twee zijn: ‘doe wat nodig is’ en ‘laat burgers beslissen’, red.]. Zodra je de ernst van de situatie onder ogen ziet, komen onvermijdelijk gevoelens naar boven. Alsof je niet meer kijkt naar een tv-programma met iemand in een brandend huis, maar beseft: ik zit zelf in dat brandende huis."

“Bij het dreigende verlies van al het mooie van de biosfeer, of de schepping of hoe je het ook wilt noemen, hoort een diep gevoel van liefde en verbondenheid. En ook rouw, dat daar spiegelbeeld van is. Rage is eigenlijk niet eens woede, maar eerder razernij, een sterke, vurige en boze emotie, die te maken heeft met het onpeilbare formaat van het probleem en de onpeilbare onrechtvaardigheid van de situatie. De leus brengt die zorgen terug bij de menselijke maat en schept ruimte voor de emotionele kant van de situatie waar we in zitten.”

“Waar het vaak misgaat, is dat woede of razernij als een gevaarlijke emotie wordt gezien voor de maatschappij – voor je het weet flikkert iedereen meubels door de ruiten en wordt het een grote rel. We willen woede liever niet erkennen, maar daarmee maak je onzichtbaar dat de situatie vermijdbaar was, en dat woede een gepaste reactie is op dit falen. Het is ontzettend onrechtvaardig en het is geen wonder dat mensen daar kwaad over zijn. Ze moeten de ruimte krijgen om dat te voelen, zonder meteen in een eco-terroristische fuik te worden geduwd, alsof woede meteen tot onbeheersbaar geweld zou moeten leiden.”

“Je kunt bij hoog en bij laag aangeven dat je geweldloos bent, maar en kan zich blijkbaar niet voorstellen dat iemand boos is én geweldloos blijft. Terwijl er veel voorbeelden zijn die het tegendeel bewijzen, zeker ook van antiracismebewegingen, waarin mensen aan den lijve heftige dingen mee hebben gemaakt, maar rust behouden ondanks dat ze boos zijn. Die sociale bewegingen zijn het levende bewijs van een gezonde omgang met woede.”

“Geweld lijkt eenduidig, maar dat is het natuurlijk niet. Kijk naar systemisch geweld, of het geweld van een vliegreis. 4400 ton CO2 in de atmosfeer staat gelijk aan tenminste één hittedode deze eeuw. In die zin kun je zeggen dat een lange vlucht een vorm van geweld is. Om het met Foucault te zeggen: geweld is normatief, wat geweld is wordt maatschappelijk bepaald. Als we het over geweld hebben, moet de vraag dus zijn: wat verstaan we daaronder? Er zijn natuurlijk wettelijke kaders, maar daarin blijkt een poster op een raam plakken ineens geweld, terwijl de ondergang van de biodiversiteit financieren dat niet is. Of denk aan de moraliteit van sabotage of geweld tegen objecten. Een hek openknippen wordt als geweld gezien. Maar een hek kun je vervangen, een mensenleven niet. Aan welke van deze vormen van geweld zouden we meer aandacht moeten besteden?”

“Dat er intussen zoveel mensen zijn met een informatiepositie, die precies weten wat er gebeurt maar er toch niet voor kiezen om een andere weg in te slaan. Denk aan politici of bankiers die allemaal zorgvuldige rapporten en analyses op hun bureau krijgen, maar door de omstandigheden of uit winstbejag een doodlopende weg blijven bewandelen. Zeker als je denkt aan bijvoorbeeld fossiele bedrijven. Het is moeilijk om die mensen niet als abjecte criminelen te zien, want zij hebben decennialang aan de knoppen gezeten en hebben dit veroorzaakt zonder aan de noodrem te trekken.”

"Er kan dus gerichte woede ontstaan tegen mensen met een grote verantwoordelijkheid die ze niet nemen. Maar ook op grotere schaal kun je boos worden, op de boomer als cultuurvorm, het onbezorgd verder gaan alsof er niets aan de hand is."

"Uit een studie blijkt dat woede positief correleert met zowel actiebereidheid als met mentaal welzijn, dus dat mensen gezonder zijn als ze woede toelaten. Een andere studie laat zien dat zorgen over klimaatproblematiek correleren met depressie. In activisme zit dus een veranderkracht, die je kan helpen om je mentale gezondheid te behouden. Voor mij was activisme een manier om een gevoel van machteloosheid en woede om te zetten in handelingsperspectief, om zo een weg voorwaarts te vinden."

"Het is een hele fysieke, emotionele ervaring om met je lichaam te zeggen: tot hier en niet verder. Ik sta hiervoor. Je laat gebeuren wat er gebeurt, samen met andere mensen. We steunen elkaar en tillen elkaar daarmee op. Daar zit liefde en bezorgdheid in en tegelijkertijd woede over onrechtvaardigheid. Je gaat tot het uiterste en dat werkt louterend. Het gevoel van machteloosheid wordt in zo’n actie opgelost."

"Ik heb echt een hekel aan hoop! Daar vind ik niet zoveel medestanders in, maar ik heb er wel veel over nagedacht. Hoop wordt tegenover wanhoop geplaatst: als je geen hoop hebt, ben je wanhopig. Dat vind ik ongemakkelijk, ik spreek liever van gewetensnood in plaats van wanhoop en van handelingsperspectief in plaats van hoop. Je weet het nu, klimaatverandering is een feit. Wat is dan jouw verantwoordelijkheid? Hoe ga je daarnaar handelen?"