"Ik ga ervan uit dat ik een overstroming ga meemaken"

Journalist en schrijver Mounir Samuel houdt van alles wat met de zee te maken heeft. Van zwemmen, snorkelen en vissen. Al doet hij dat laatste niet meer. Want de zee staat er slecht voor, ziet hij: oceanen verzuren, koralen verbleken, het water warmt op en megaschepen vangen enorme hoeveelheden vis. Ondertussen stijgt de zeespiegel. Het zijn allemaal tekenen van de klimaatramp waar hij zich zorgen over maakt. 'Ik gebruik bewust het woord ramp, want klimaatverandering klinkt wenselijk en is bedacht door de fossiele industrie.'

In zijn boek Jona zonder walvis brengt Samuel inzichten uit onderzoek naar het klimaat samen, deelt hij reisverhalen en presenteert hij een uitgebreid actieplan. Hij wil niet langer zijn als Jona, de profeet die de inwoners van Nineve moest waarschuwen voor de vernietiging van de stad, maar daar weinig zin in had en de zee op vluchtte. 'Ik weet wat ik moet doen, maar laat het na. Liever reis ik eindeloos om', schrijft Samuel, 'en breng ik geen dagen, maar zelfs jaren in die walvis door, dan simpelweg de ongemakkelijke waarheid aan te gaan.' Nu doet hij dat wel, want er zijn steeds minder walvissen om zich in te verschuilen.

'Al van kinds af aan ben ik bezig met de natuur en in de landen waar ik voor De Groene Amsterdammer naartoe heb gereisd zag ik wat er gaande was. Ik wilde daarom altijd al schrijven over het klimaat, maar er was geen animo voor. Toen de ernst en omvang van de ramp alleen maar groter werden, heb ik me er een paar jaar zo ver mogelijk van af gehouden omdat ik bang was voor de oneindigheid ervan. Het is alsof je met een terminale ziekte wordt geconfronteerd. Je weet dat het geen kwestie is van of, maar van wanneer. Het is niet langer iets in de verte, het is hier. Het vereist psychisch heel veel om dat aan te gaan.'

Veel mensen hebben last van die climate anxiety, of klimaatangst. Hoe ben je daarmee omgegaan?
'Ik dacht, tanden op elkaar en brace yourself. De fase van klimaatfatalisme, of klimaatrouw ben ik voorbij. Ik ben ervan overtuigd dat hoe meer mensen dit onder ogen willen komen en bereid zijn alle fasen van rouw door te gaan, hoe meer collectieve energie er ontstaat om alles te doen wat we nog kunnen doen.'

Tijdens je journalistieke reizen heb je gezien hoe mensen nu al lijden onder de klimaatramp.
'Absoluut. Maar even voor de duidelijkheid, Nederland heeft ook al klimaatdoden gehad. Laatst zijn er vier mensen omgekomen door storm Eunice. En laten we de orkaan in Sint-Maarten niet vergeten, ook dat is Nederland. Nog los van de geleidelijke destructie door onder andere PFAS en enorme luchtvervuiling. Dus je hoeft niet te reizen.'

'Maar goed, een voorbeeld. Ik was in Zanzibar, een super populaire vakantiebestemming, maar ook een paradise lost. Alles wat je aan klimaatrampen kunt bedenken zie je daar, van ontbossing en het massa-uitsterven van dieren tot klimaatonrechtvaardigheid. Het hele eiland is opgekocht door Fransen, Russen, Arabieren en Indiërs om villa's en hotels te bouwen. Zanzibarianen en Tanzanianen bezitten zelf niks, het zijn eigenlijk moderne tot slaafgemaakten voor mensen die geld hebben.'

'Het eiland heeft prachtig koraal, maar dat is allemaal verbleekt en dood. De mensen leven er van vis, maar ze moeten daarvoor steeds verder de zee op. Vissers vertelden me dat hun vader en opa hun netten maar uit hoefden te gooien voor de kust, terwijl zij zelf tot wel vijftien kilometer moeten peddelen om iets te vangen. Dan heb je maar één golf of haai nodig en je bent dood. In een dorpje dat van visserij leeft en waarvan de grond is opgekocht door hotels hoorde ik een verhaal over vier vissers die in stormachtig weer toch de zee op zijn gegaan omdat het Russische boetiekhotel waarvoor ze werkten dagverse vis wilde hebben. Ze zijn omgekomen. Betaalt het hotel een compensatie aan achtergebleven moeders en kinderen? Nee. Ondertussen zie je in de verte megaschepen liggen die in één keer wel 150 ton vis van de bodem schrapen.'

In je boek besteed je veel aandacht aan een grote dreiging voor Nederland: het water. Je benadrukt dat een watersnoodramp heel plotseling kan gebeuren. Dat is een angstig vooruitzicht.
'Elke dag krijg ik mailtjes van mensen die bang zijn dat het water komt, die hun huis in de randstad verkopen of een vluchtpakket op zolder hebben met paspoorten en reddingsvesten. This is no joke.'

'Maar die collectieve, voelbare angst voor het water wordt niet gekoppeld aan andere keuzes of andere manieren van leven of vormgeven van het land. We gaan door met bouwen en uitbreiden. Er zijn bijvoorbeeld plannen voor een nieuwe kerncentrale in Zeeland. Lekker vloedbestendig. Daarnaast wordt gesuggereerd dat wij ons dijkje steeds een beetje op kunnen hogen terwijl het water langzaam stijgt. Maar als je naar de geschiedenis kijkt, dan ging geen enkele overstroming in Nederland geleidelijk. Het gebeurde altijd tijdens een stormnacht.'

'Ik ga ervan uit dat ik een gigantische overstroming mee ga maken en dat risico heb ik geaccepteerd. Ik ben voorbereid: ik heb powerbanks op zonne-energie en gaspitjes. Als alles stilvalt kan ik een paar dagen eten maken. Maar ik heb geen voedselvoorraad voor een jaar, want zo wil ik niet leven.'

'Ik vind juist dat we te weinig weten. Wetenschappers trekken al heel lang aan de bel, vanaf de jaren 70 en zelfs al in publicaties uit de negentiende eeuw, en ook overheden weten het al lang. Maar het publiek weet weinig. Als ik mensen vraag wat de relatie is tussen CO2 en opwarming van de aarde, dan kunnen ze me dat niet uitleggen. Ik wist zelf ook helemaal niet dat de kledingindustrie de meest vervuilende industrie is na de olie-industrie.'

'Omdat we een Jip en Janneke-journaal hebben. En omdat de overheid nog steeds doet alsof een beter milieu bij onszelf begint. Het probleem wordt enorm versimpeld, alsof we er wel komen als consumenten hun huis laten isoleren en warmtepompen aanleggen. Om maar de aandacht af te leiden van Tata Steel, Schiphol, de Rotterdamse haven, grote bouwbedrijven en de vee-industrie.'

'Ik vind dat een groot deel van de bevolking, met haar beperkte kennis, eigenlijk al veel doet. Minder vlees eten, minder kopen, de verwarming lager zetten. Maar de overheid helpt te weinig. Mijn ouders willen bijvoorbeeld heel graag zonnepanelen, maar hebben daar het geld niet voor. Er is geen investeringsfonds waar je kunt aankloppen.'

'Het systeem is ook niet gebaat bij systeemverandering. In de jaren 70 en 80 werd er best actie ondernomen, toen hebben we zure regen en het gat in de ozonlaag kunnen inperken. Het gerenommeerde rapport Grenzen aan de groei werd serieus genomen, er waren klimaatbijeenkomsten. Maar in de jaren 90 is in Nederland, onder het adagium van het liberaal kapitalisme, de welvaartstaat afgebroken en van alles geprivatiseerd omdat de markt het wel zou oplossen. Daar is het misgegaan.'

'Nee. Maar ik geloof wel dat we het met zoveel mogelijk mensen nog zo lang mogelijk kunnen rekken. Waardoor het leven van toekomstige generaties nog enigszins dragelijk zal zijn en er nog enigszins schoonheid zal zijn, een vogeltje of een visje. Ik heb niet de fiducie dat de mensheid nog honderden jaren op deze planeet zal rondlopen, of dat Nederland in 2300 nog bestaat, maar ik wil niet dat het in een Hunger Games 2.0 eindigt. En ik geloof in een almachtige God die kan ingrijpen. Nineve werd immers ook gered. Dus wat dat betreft zeg ik: bid.'

'Ik krijg ook wel kritiek van klimaatwetenschappers: mijn feiten kloppen, maar mijn conclusies zouden ietwat extreem zijn. Nou, voor het eerst in mijn leven hoop ik dat ik ongelijk heb. Dan kunnen we het namelijk allemaal nog navertellen.'