We moeten ons nu afvragen hoe we verder willen na de coronacrisis

Een deel daarvan is mijn pen pakken en hopelijk iets van belang blootleggen. Negeer het als je daar het recht toe voelt, ontken het, ben het er niet mee eens, et cetera. Het enige wat ik hoop te winnen is dat je je ertoe verhoudt (hopelijk in eerlijkheid). De wereld staat op een kier open, er is iets dat ons plotseling dwingt de status quo te bevragen. Dit veroorzaakt een kleine scheur in onze ideologie, in ons denken, in onze gewoonten, of misschien nog wel meer in ons gebrek aan denken. Ik kan niet anders dan dat aangaan. Ik wil achteraf niet de kans zijn misgelopen.

Ik wil niet pretenderen het antwoord te kunnen dicteren, maar dát we beginnen met vragen stellen en structureel beginnen te zoeken, voelt als noodzaak. Dit is een poging dat naar boven te brengen. De vraag die wij ons nu al dienen te stellen – en misschien kan dit te vroeg aanvoelen, maar in het heetst van de strijd voelt men de urgentie. Dus juist nu dienen we dit te vragen, want de mens is vergeetachtig en laks, laten we onszelf niet op de borst kloppen waar dat niet terecht is. Dus willen we hier structureel uitkomen, dienen we nu alle betekenis die aanwezig is op ons te nemen en niet onze kop in het zand te steken of hierna vergeetachtig te zijn – de vraag die wij ons nu al dienen te stellen is: wat gaan we hierna doen?

Willen we doorgaan met een levenswijze die niet uit is op harmonie, om vervolgens opnieuw in een strijd verwikkeld te raken? Want hoe we het ook wenden of keren, niets is houdbaar zonder harmonie. Alleen in harmonie zijn de dingen duurzaam. Willen we dat ons leven, het leven van onze kinderen, en misschien zelfs al van onszelf, duurzaam is?

We leven in een tijd waar we binnen uren de hele wereld over kunnen gaan. De globalisering, en de exploitatie en beheersingsdrang die daarmee gepaard gaat, kent geweldige kanten, maar geen grenzen, letterlijk en figuurlijk. Zonder die grenzen komt er steeds een nieuwe confrontatie, zullen we steeds opnieuw de strijd uitlokken. Nu is het coronavirus het logische gevolg van onze houding van gebrek aan harmonie. Niet zo zeer omdat de aarde wraak neemt, maar omdat we handelen en elke handeling een reactie vraagt. Omdat de natuur causaal is en wij daar onderdeel van zijn.

Precies daarom zijn we voor elke handeling een rechtvaardiging verschuldigd, want geen enkele handeling blijft onopgemerkt, geen enkele handeling blijft stil liggen. Een handeling zet – zoals de causaliteit eist – iets in beweging, heeft een gevolg. En zoals wij nu handelen, zetten wij zaken in beweging die door onze beheersingsdrang en hoogmoed de zaken uit balans brengen. De zaken kunnen dan niet anders dan de strijd aangaan. De natuur zal terugbijten. Met onze houding schrijven we de regels. En welke regels stellen wij? Dat wat overwoekert, doodt alles wat het overwoekert: geen balans doodt. De regel van dat spel is: er is maar één winnaar. Willen wij dit spel spelen? Of veranderen we de regels van het spel? Harmonie kent twee winnaars.

Zie je de ironie? Het is bij uitstek dit gedrag, dat zich meester maakt van wat hij tot sterven toe overheerst, dat we delen met een virus. Ons denken hoéft niet zo te zijn. Dat is aan ons. Praktisch gezien betekent dit dat we de vraag moeten stellen naar de invulling van onze wereld. En we ook concreet onze globalisering in de gaten moeten houden. Want het spel dat overwoekert en dus uiteindelijk doodt, geldt niet alleen lokaal. Het geldt nu voor de hele wereld. Ebola is bijvoorbeeld een dodelijker virus dan corona. Stellen we ons de huidige situatie voor met ebola, dan was het verlies zo veel meer aan onze kant. De reden dat ebola niet over de hele wereld verspreidde, lag onder andere aan de aard van de besmetting, maar ook omdat onze levenshouding die de beheersingsdrang met zich meebrengt niet (volledig) aanwezig was op de plek was waar deze ziekte ontstond.

Wat toont dit ons? Ontstaat er een ziekte binnen onze geglobaliseerde wereld dan verspreidt die zich op mondiale schaal. We zien dat met corona, maar kunnen ons makkelijk een veel besmettelijker, dodelijkere ziekte voorstellen in dit scenario. Het toont ons dus de gevaren van onze levenswijze. Maar ook toont het de grootte van onze verantwoordelijkheid. En dat ons denken daaraan vooraf gaat. Want zij verschaft de wereld haar (bijvoorbeeld infrastructurele) vorm. Ons denken schrijft de spelregels. Dus wat willen we? Blijven we doorleven zoals we leven met het gevaar over enkele jaren misschien dezelfde situatie te moeten trotseren, mogelijk met een nog gevaarlijker virus?

Of gaan we begrijpen dat we niet alleen een gevecht voeren met een concreet virus, maar ook met het virusgedrag dat in ons denken is geslopen? Gaan we hierna vergeten wat er gebeurd is en welk gevaar we lopen als we door blijven leven zoals we leven? Of gaan we de regels van het spel veranderen? Zorgen we ervoor dat de winnaar niet is wie overwint, maar wie harmonie tot stand brengt? Het is aan ons. Laten we dat niet vergeten. De vergetende houding moeten we achter ons laten, leer van elke stap en elke val. En laten we vooral niet vergeten dat wij onderdeel zijn van schakels die zich niet onttrekken aan de wet die ook in de natuur geldt: causaliteit.

Dat betekent simpelweg: je bent verantwoordelijk. Voor alles, en juist nu de wereld zo 'klein' geworden is, is jouw handeling simpelweg onderdeel, oorzaak, van wat er aan de andere kant van de wereld gebeurt. Of dit nu geldt als je thuisblijft om de verspreiding van het virus tegen te gaan, of je kleding koopt die ergens ver weg door kinderen is gemaakt, of dat je make up draagt en met schoonmaakdoekjes de zee in plastic hult. Verbind je met de dingen. Het coronavirus vraagt van ons letterlijk een stilstand.

Door die stilstand wordt dát wat we moeten leren zichtbaar: vanuit die stilstand valt elke beweging op, zie je dat elke beweging een keuze van jouzelf was en dat het gevolgen heeft. Je bent verantwoordelijk. Het goede antwoord wil ik niet pretenderen te geven, maar de huidige houding, de 'ver van mijn bed'-houding, is onhoudbaar. Besef dat elke gedachte een handeling vormt (of elk gebrek aan gedachte) en dat die handeling de wereld haar vorm geeft. 'Ver van mijn bed', of 'dat is niet mijn verantwoordelijkheid' is een drogreden om jezelf het gemak van leven te beloven.

Lieg niet meer. Neem verantwoordelijkheid. Herschrijf het spel. En laten we dat samen doen. Want we zullen moeten zoeken, en blijven zoeken. We zullen steeds weer opnieuw de dingen moeten bevragen. In ons eentje kunnen we niet weten wat het juiste is. Zoek met elkaar, praat met elkaar, stel elkaar vragen. Met z'n allen kunnen we het fixen.