Controversieel, kritisch en extreem: dit is het brein van Poetin

Ik ben een onafhankelijke denker. Ik val buiten de gebruikelijke drie politieke classificatiesystemen, want ik ben geen liberaal, geen communist, en geen fascist. Ik behoor tot een vierde politieke stroming waar geen naam voor is, dus word ik vaak onterecht extreem-rechts, alt-right, of soms ook alt-left of neo-communistisch genoemd. Wat ik in ieder geval wél ben, is een anti-liberaal.

Het liberalisme heeft het mis op alle mogelijke vlakken. Historisch, filosofisch, theoretisch, metafysisch, in termen van het begrip van de tijd, van de menselijke natuur, van economie en van de samenleving. Liberalisme brengt de mensheid tot catastrofe. Het zijn niet alleen de resultaten of effecten van liberalisme die ik bekritiseer, maar ook zijn principes en fundamentele waarden.

Liberalisme is gebaseerd op het concept van het individu, maar doet voorkomen alsof het individu universeel is. Dat gaat in tegen elke antropologische benadering van het begrip beschaving, inclusief die van de westerse beschaving. Want de westerse beschaving is gebaseerd op de persoon, en de persoon is niet individueel. Een persoon komt tot stand in sociale interacties, en is daarmee een sociaal concept. Het individu is volledig privé, iets wat de oude Grieken idiot noemden, of atoom. Taalkundig gezien staat het individu alleen: het kan niet verder worden opgedeeld.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Alexandr Doegin in gesprek met Bas Heijne (foto: Human).

Tot de natuurwetenschap ontdekte dat er ook aan het atoom iets ten grondslag ligt. Met de ontdekking van sub-atomaire levels lieten wetenschappers zien dat ook een atoom opgedeeld kan worden in kleinere deeltjes. Het concept van het individu, zoals dat gebaseerd is op het inmiddels ontkrachte idee van ondeelbare atomen, is compleet verkeerd. En dat idee van een idiot, een individu dat volledig verstoten is van collectieve identiteit, dat is het lege concept dat liberalen presenteren als vanzelfsprekend, universeel en goed.

Het volledige project van het liberalisme berust op een zeer serieuze fout. En tegelijk breidt het idee zich verder en verder uit en promoot het haar destructieve agenda wereldwijd. Het liberalisme is de enige ideologie van de moderniteit die overeind bleef na de val van het fascisme en het communisme. Het doet zich voor als het universele resultaat van de moderniteit. En daarmee laat het liberalisme zijn totalitaire aard zien.

Vergeleken met expliciet totalitaire systemen zoals dat facisme en communisme, leek het liberalisme niet totalitair. Maar nu het systeem geen formele vijanden meer heeft, ben je alleen nog 'vrij' om liberaal te zijn. Maar daarin schuilt geen vrijheid, want in werkelijkheid is er geen andere keuze dan het liberalisme. De Brits-Oostenrijkse filosoof Karl Popper suggereert met zijn beroemde werk The Open Society and its Enemies dat dat wel zo is: er is de open samenleving, en er zijn haar vijanden. Maar zodra je geclassificeerd wordt als de vijand van de open samenleving, ben je gedoemd. Dan ben je klaar.

Ik ben een vijand van de open samenleving. Dat concept is totalitair, onjuist en verdorven. Er bestaat niet zoiets als een universeel systeem van waarden. Er is niets universeels aan de mensheid, een gedeelde menselijkheid bestaat niet: dat is hooguit de westerse projectie van wat mensheid is, die aan alle andere samenlevingen wordt opgedrongen. We vragen de Russen niet naar hun belangrijkste waarden. We vragen het moslims niet, we vragen het Chinezen niet. We weten het antwoord al op de vraag wat universele menselijkheid is: mensenrechten, individualisme, liberale democratie, en de vrije markt.

Toch is dat geen menselijkheid, omdat echte menselijkheid opgebouwd is uit verschillende menselijkheden. Uit verschillende beschavingen met hun eigen waardesystemen. Deze zouden deels kunnen overlappen, maar dat is niet noodzakelijk. Ze zijn volledig verschillend van elkaar, met hun eigen voorwaarden, hun eigen werelden, hun eigen concepten. En om een dialoog of polyloog (meerstemmigheid) tot stand te brengen, moeten we luisteren naar al deze verschillende stemmen, uit alle samenlevingen, groot en klein. Want Chinese grootmachten, wereldreligies en kleine volksstammen hebben allen hun eigen visies op wat goed en slecht is, wat de mens is, wat god is, wat tijd is en wat het leven is.

Neem de vraag naar wat de mens is. Het liberalisme is er volledig van overtuigd dat de mens individueel is en dat iedereen dat zou moeten erkennen. In Rusland zien we dat anders. Hier is de mens een veel collectiever wezen. In Rusland ben ik geen mens. Ik ben een deel van een mens. Ik ben een individu, maar ik ben niet zelfvoorzienend. Ik ben slechts onderdeel van een groter geheel. Ik zou niet vrij kunnen zijn van mijn cultuur, mijn volk is niet vrij. Want ik ben onderdeel van mijn volk, ik ben een deel van de samenleving. De mensheid is niet iets wat Russen voor lief nemen, het is een soort opdracht die we moeten volbrengen. Het is een doel om naar te streven.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Moskou (foto: Tom Grimbert).

De belangrijkste fout van liberalen is dat zij denken dat het gedoemde proces van technische vooruitgang een soort lotsbestemming is. Zij zien het als onomkeerbaar. Maar voor ons is het een keuze, het is een pad dat je kunt kiezen te bewandelen. Je kunt moderniteit kiezen, en je kunt traditie kiezen. Je kunt kiezen voor globalisering, of voor pluralistische samenlevingen. Dus je kunt kiezen om te veranderen, of om te blijven en je identiteit te bewaren. Liberalen doen alsof technische ontwikkelingen en sociale vooruitgang onontkoombaar zijn.

Het is zowel een keuze als een strijd, want als je iets accepteert ontken je de mogelijkheid tot het tegenovergestelde. Globalisering is niet onschuldig, maar dringt zich op. Het is macht. Het is de expansie van technologie, maar ook de wereldwijde verspreiding van epistemologie, van een culturele en ideologische set van praktijken en ideeën. En deze waarden en concepten staan je niet vrij om wel of niet te accepteren. Globalisering gaat gepaard met druk.

Mijn strijd is geen gevecht tegen het Westen, maar tegen de pretentie van universalisme die het Westen uitdraagt. Dat is het fundamentele probleem, het imperialisme. Het is tegen het nieuwe soort westers kolonialisme. En niet alleen Rusland verzet zich tegen globalisering. Als de helft van de Amerikaanse bevolking stemt voor iemand die globalisering bekritiseert in de Verenigde Staten en deze persoon tot president verkiest, is dat een teken dat we niet alleen zijn. Dat is heel goed nieuws. De populistische beweging groeit, niet alleen van rechts, maar ook van links. Dat is heel belangrijk.

Corbyn in Groot-Brittanië, Syriza in Griekenland en de Vijf Sterren beweging in Italië representeren links populisme. Dus er is kritiek op liberale globalisatie, zowel van rechts als van links. Islamitische landen delen de kritiek, het moderne China verzet zich en ook India en andere landen verzetten zich. Dus we zijn niet alleen. Het merendeel van de mensheid staat in de verdedigingslinie tegen liberalisme en liberale globalisering.

meer weten?

In de nieuwe Human-VPRO serie Onbehagen gaat Bas Heijne in gesprek met grote denkers over de vraag waarom de idealen van onze beschaving steeds verder onder druk komen te staan. Dit artikel is een uitwerking van het gesprek met Aleksandr Doegin.