Wat Rousseau je leert over Twitter, eigenliefde en ontsnappen aan de maatschappij

Twitter is best een aardig medium, filterbubbels daargelaten. Via Twitter ben ik achter een boel interessante boeken, workshops, conferenties en banen gekomen en heb ik interessante personen leren kennen met (uiteraard soortgelijke) interesse. Maar Twitter heeft, los van het feit dat je je omgeeft met gelijkdenkenden en het dialoog niet bevordert, één groot nadeel, namelijk dat het Grappig is. Of zou moeten zijn.

Een illustratie: Twitter heeft recentelijk aangekondigd dat het gaat experimenteren met 280 tekens in plaats van 140. Stand-upcomédienne Ellen DeGeneres greep de kans en postte een Lollig Tweetje:

I'm so excited to be part of @Twitter's #280characters rollout. Let me just say it's an honor and a privilege. I'd like to thank my wonderf

Vervolgens maakte iedereen hetzelfde grapje. Het treurige is: men deed Ellen DeGeneres niet eens bewust na. Men wilde gewoon iets grappigs posten. Zoals zo vaak het geval is, neem bijvoorbeeld deze tweet:

Ik vergeet steeds niet te twitteren.

Of deze over Ryan Air, nadat een groot aantal vluchten moest worden geannuleerd:

Dyin' Air https://t.co/3zFfQXlY30

Voor de volledigheid: ik zondig ook weleens en krijg meestal spijt terwijl de likes binnendruppelen (onder andere van Grappige Mannen (GM) die mijn Niet-Grappige tweets zelden liken). Hoe dan ook, ik heb alle GM (het zijn nu eenmaal bijna altijd mannen), ondanks dat ze vaak ook interessante dingen te melden hebben, een paar maanden geleden ontvolgd. Hopelijk kunnen ze het me vergeven, ik deed het om redenen die filosoof Jean-Jacques Rousseau beter uit kan leggen dan ik.

Waar filosoof Thomas Hobbes dacht dat we elkaar de schedel zouden inslaan zonder samenleving (homo homini lupus est: de mens is voor zijn medemens een wolf), denkt Rousseau dat het precies de samenleving is die ons in eerste instantie tot deze competitieve egoïsten heeft gemaakt. De oertoestand van de mens, voordat zij onderdeel was van een samenleving, was waarschijnlijk veel vreedzamer en rooskleuriger dan de mens in een samenleving.

De mens is volgens Rousseau van nature goed, maar de samenleving zorgt ervoor dat we niet meer doorhebben wat we echt nodig hebben en wie we echt zijn. Om dit uit te leggen maakt Rousseau een onderscheid tussen amour de soi, zelfliefde, en amour propre ofwel eigenliefde. Amour de soi begrijpt Rousseau als een natuurlijke drang tot zelfbehoud. Deze natuurlijk drang bestaat uit basale biologische behoeften naar voedsel, onderdak en warmte. Amour propre is daarentegen een vorm van zelfliefde die afhankelijk is van anderen, en is pas ontstaan met de komst van een samenleving.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Foto: ANP, Lex Van Lieshout.

Het ontstaan van de samenleving heeft volgens Rousseau de natuurlijke amour de soi verandert tot artificiële vorm van amour propre. Amour propre heeft niet zozeer te maken met een drang naar het vervullen van basale menselijke behoefte, maar is een vorm van trots of ijdelheid die ontstaat onder druk van sociale en culturele verwachtingen. Amour propre is de drang om groener gras te hebben dan je buurman, een toffere baan dan je vrienden, leukere hobby's dan je boer of zus. Het zorgt ervoor dat je je constant met anderen vergelijkt, en het is dus primair gericht op de waardering door anderen en de sociale status die daaraan ontleent. Enter Gevatte Grapjes op Twitter. Twitter is hét platform waar je grappiger en gevatter bent (of je kunt voordoen) dan anderen.

Maar wat is daar nu eigenlijk mis mee? Ten eerste zijn de meeste Gevatte Grapjes niet zo grappig. Dat is jammer. Ten tweede leidt eigenliefde volgens Rousseau tot onechtheid en vervreemding (meer hierover in het vierde hoofdstuk van dit boek). Door ons te laten leiden door de verwachtingen van anderen en door onszelf constant te vergelijken met anderen, vervreemden we ons van onze echte natuur, onze amour de soi. Ook als je niet gelooft in het idee van een echte natuur of een echt zelf (zoals ik), heeft Rousseau een punt. Teveel eigenliefde leidt gauw tot vervreemding en zelfbedrog.

De filterbubbel versterkt dit effect: Grappige Man A post Grappige Tweet 1, Grappige Man B liked de tweet, gaat er nog eens 'over heen' met Grappige Tweet 2, Grappige Man 1 maakt een meta-opmerking, enzovoorts. Nu is het uiteraard aan de Grappige Tweeps zelf om te bepalen of ze vervreemding op de koop toe willen nemen. Mijn punt is vooral dat al die amour propre en de bijbehorende gevoelens van vervreemding op anderen overslaan en anderen aanzet zichzelf voortdurend te vergelijken met anderen.

Niets nieuws, zul je misschien denken. Zelfetalering is toch precies de raison d'etre van Twitter? Ja en nee. Ten eerste verschijnt er genoeg interessants op Twitter dat geen vorm is van shameless selfpromotion. Ten tweede is niet alle zelfpromotie te kwader trouw. Er zijn bijvoorbeeld ook personen die, weet ik zeker, aarzelend en schoorvoetend hun stukken of artikelen delen op social media, en ik ben blij dat ze het toch doen (wat niet wil zeggen dat er geen personen zijn die Twitter puur gebruiken als ego-reclame kanaal).

Een Grappige Tweet is van een andere soort. Het doel is niet om te attenderen, informeren of iets aan de kaak te stellen, maar zoveel mogelijk sociaal-intellectueel aanzien te verzamelen. Maar hoe zou een minder vervreemdende Twitterwereld eruit zien? Om die vraag te beantwoorden moeten we nagaan waar volgens Rousseau een authentiek leven uit bestaat. Rousseau's ideaal van authenticiteit is niet volledig uitgewerkt, maar het is duidelijk dat hij denkt dat er zoiets bestaat als een authentiek leven. Hij geeft een aantal suggesties van hoe dit leven eruit zou kunnen zien.

Soms lijkt Rousseau te suggereren dat een authentiek leven alleen maar kan bestaan door afscheid te nemen van de samenleving en terug te gaan naar een soort natuurtoestand. Denk hierbij aan Henry David Thoreau (1817-1862) die in Walden beschrijft hoe hij zich terugtrekt in een hutje in het bos en als een kluizenaar een simpel en zelfvoorzienend leven leidt. Of denk aan de film Into the Wild, waarin de hoofdpersoon zich terugtrekt in de wildernis van Alaska.

Kortom, wil je niet meer geregeerd worden door amour propre? Onttrek je uit de samenleving. Toegepast op Twitter: een authentieke timeline is geen timeline. Dat is natuurlijk een beetje een radicale oplossing. Op andere momenten lijkt Rousseau ook mogelijkheden te zien voor een authentiek leven binnen een samenleving (en dus: een sociaal leven met behoud van Twitter).

In deze samenleving leidt amour propre niet tot artificiële competitiedrang maar tot een samenleving waarin iedereen zich inzet voor het algemeen belang, wat Rousseau de 'algemene wil' noemt. Als we dit toepassen op Twitter zou het bijvoorbeeld kunnen betekenen dat GM in plaats van grapjes maken de 'wil van het volk' zouden proberen te articuleren. We zijn het hopelijk allemaal eens dat dat een slecht idee is.

Dan liever iets teveel amour propre. Tegelijkertijd is het hutje-op-de-hei ook niet echt een optie. Is er dan niets dat we kunnen doen? Jawel: doe de amour propre-test. Stel jezelf, alvorens je een tweet de wereld in stuurt, de vraag: tweet ik dit alleen, of vooral, zodat ik als Gevat en Grappig Persoon (GGPer) uit de bus kom?

Als het antwoord ja is: don't.