Wat gisteren nog de normaalste zaak van de wereld was, ligt vandaag onder vuur. Dat is soms best vermoeiend. Je kan je afvragen waar het ophoudt. Waar is de tijd gebleven dat een man gewoon een man was, een herenfiets gewoon een stang had en er niet werd gezeurd over genderneutrale kleding? Sommige dingen zijn gewoon hoe ze zijn.

Toch, als we terugkijken, vinden we dat mensen vroeger een beetje bekrompen waren. Waarschijnlijk was het ooit even raar om een vrouw in een broek te zien lopen of een man te zien koken, maar inmiddels kijkt niemand meer op of om. De wereld kan veranderen en wat wij 'gewoon' of 'normaal' vinden net zo goed.

Aan de andere kant, sommige dingen lijken onveranderbaar. Je zou denken dat als je geboren bent als een man, je altijd een man blijft; dat is nu eenmaal een biologisch feit, hoe graag je het misschien ook anders zou willen. Maar alhoewel het misschien lijkt dat je hier gesteund wordt door de biologie, zet dit het wetenschappelijk denken op zijn kop; in de wetenschap bepaalt de wereld of onze theorieën deugen, in plaats van dat onze theorieën bepalen of de wereld wel deugt:

  1. Christelijk: Er is een manier waarop de wereld moet zijn. De mens is geschapen als 'man' en 'vrouw'. Hoe mannen en vrouwen zich horen te gedragen kun je niet alleen terugvinden in de bijbel, maar we dachten dit vroeger ook af te kunnen leiden uit de natuur. De natuur – dus ook de menselijke aard – is immers door god gemaakt en is hiermee een reflectie van zijn bedoelingen. De natuur bestuderen legt de intenties van de maker bloot, zodat je af kunt leiden hoe de wereld zou moeten zijn.
  2. Wetenschappelijk: Er is alleen maar een manier waarop de wereld is. Zodra we niet langer aannemen dat iemand de wereld gemaakt heeft, of zelfs als we denken een eventuele schepper niet te kunnen kennen, dan kunnen we alleen maar bestuderen hoe mensen daadwerkelijk zijn en niet langer wat de bedoeling is.

Dus waar de eerste vorm van denken voorschrijft hoe de natuur moet zijn, ziet de tweede vorm van denken in dat we de natuur slechts kunnen beschrijven. Moderne wetenschap probeert regelmaat te ontdekken, theorieën te construeren en aan de hand hiervan voorspellingen te doen. Als deze voorspellingen vervolgens niet helemaal uitkomen, geeft dat ons reden om aan onze theorie te gaan twijfelen, deze wat aan te passen of verder te zoeken.

De tekst gaat verder onder de foto.

© Brainwash

In de aanloop naar de Gay Pride in Amsterdam werden t-shirts verkocht met daarop twee typische HEMA-klassiekers: de tompoes en de rookworst (foto: ANP, Remko de Waal).

Stel dat ontdekt wordt dat je haar volgens je DNA niet blond, maar rood moet zijn. Moet je dan je haar verven? Nee natuurlijk. Aan de hand van DNA voorspellen we de uitkomst, maar als deze anders blijkt te zijn dan verwacht, dan klopt de theorie blijkbaar niet helemaal. Misschien zijn er nog andere omstandigheden die je haarkleur beïnvloeden. Zelfs als je natuurlijke haarkleur blond is, maakt dit het nog geen moreel probleem om het een andere kleur te verven. Je DNA bepaalt (mede) hoe je bent, maar niet hoe je moet zijn.

Er is sprake van een omdraaiing: waar eerder de menselijke natuur zich naar onze voorafgaande ideeën – het plan van de schepping – moest schikken, moeten onze ideeën zich nu schikken naar wat we ontdekken als de menselijke natuur. Als wordt vastgesteld dat een embryo een X en een Y chromosoom heeft, dan kunnen we voorspellen dat het een jongetje wordt. Maar wat als het uiteindelijk toch geen jongetje lijkt te zijn? Dat zou ons reden geven om de theorie te betwijfelen, in plaats van om een bepaald geslacht af te dwingen. 'Man' en 'vrouw' zijn sinds mensenheugenis onderdeel van onze theorieën en wereldbeeld, maar geen aan alles voorafgaande onbetwijfelbare beginwaarheden.

Natuurlijk kan de ervaren verwarring door een gebrek aan labels in de HEMA nooit heel erg groot zijn. We zijn ook niet boos als er geen 'appels' op een zak appels staat. De labels zijn voor niemand echt nodig: iemand die in aparte jongens- en meisjeskleding gelooft vindt het blijkbaar zo duidelijk dat het geen label behoeft, terwijl iemand die het onderscheid onzin vindt zich toch niet aan de labels zal houden; ze geven zelfs een verkeerde suggestie.

De natuur blijkt niet alles in keurige categorieën zoals 'man' en 'vrouw' aan te leveren. 'De natuur' deelt zichzelf niet in categorieën in, dat doet de mens. Er is meer variatie dan we verwachtten, deels cultureel, deels natuurlijk. Dit vergt dat we dingen steeds opnieuw bekijken, dat we experimenteren en telkens onze verwachtingen bijstellen. Dit kan de angst wekken dat alles op de schop moet en niets meer heilig is, maar ook reden tot blijdschap zijn omdat de wereld rijker is dan we dachten. In het dierenrijk kunnen we nooit genoeg variatie ontdekken en we sturen zelfs sondes naar verre planeten in de hoop nieuwe dingen te vinden, waarom zijn we niet blij als het onder onze neus gebeurt?

Hoe de wereld in elkaar steekt en wat de beste manier is om te leven is iets wat we voortdurend bezig zijn om uit te vinden. Kleding zonder genderlabels is een klein stapje in een ontdekkingstocht om manieren te vinden die beter werken. Laten we het eens zonder labels proberen, of misschien zelfs met jurkjes met brandweerkranen en roze T-shirts met voetbalprint. Het doet niemand kwaad en over 50 jaar kunnen we ons niet meer voorstellen dat iemand zich er ooit druk over gemaakt heeft.

Je kan wel zeggen dat mannen XY chromosomen hebben, en vrouwen XX chromosomen, maar dat komt neer op het uithollen van de betekenis van beide categorieën. Als man en vrouw niets meer betekenen dan XY of XX, hebben we in het dagelijks verkeer nog maar weinig aan deze indeling.