De filosoof die het meeste invloed heeft gehad op de manier waarop ik nu zelf filosofeer, is de Italiaanse denker Giovanni Pico della Mirandola (1463-1494). Hij benadrukt dat het gevaarlijk is om je te beperken tot één denker, of één stroming in de filosofie.
Pico della Mirandola was een 15e eeuwse Renaissance filosoof, die niet oud is geworden. Op zijn 31e stierf hij een mysterieuze dood, waarvoor de interesse in onze tijd weer is teruggekeerd. Zijn lichaam werd in 2007 onderzocht, waarbij giftige hoeveelheden arsenicum werden aangetroffen.
In het Florence van Pico della Mirandola was gif het moordwapen bij uitstek. Dit onderzoek bevestigt de vermoedens van zijn dokters destijds. Daarmee is hij het onderwerp van een Sherlock-achtig moordmysterie geworden: een moordzaak van meer dan een half millennium oud. Wie heeft Pico della Mirandola vermoord? En waarom?
Maar niet alleen de dood van Pico della Mirandola is fascinerend, juist ook zijn leven. Zijn Oratie over de Waardigheid van de Mens (1486) is een van de beroemdste werken uit de 15e eeuw. Deze rede heeft hij uiteindelijk nooit gehouden, omdat hij verhinderd werd door de kerk vanwege zijn kritische commentaar.
Pico della Mirandola wilde een debat organiseren tussen alle grote academici in Europa en stelde daartoe 900 stellingen op. Ter inleiding schreef hij de Oratie over de Waardigheid van de Mens, een rede die inmiddels een van de pareltjes van het humanisme is.
Hij benadrukt daarin de schoonheid van mensen en de mogelijkheden die we hebben om onszelf te ontwikkelen en te verrijken. In tegenstelling tot de kerk die de zondigheid van de mens centraal stelt, spiegelde Pico della Mirandola een beeld voor van de mens die tot veel meer in staat is dan we vaak denken.
Wat Pico della Mirandola laat zien met de vele stellingen die hij heeft behandeld, is het belang van een open blik voor de rijke variatie die de filosofie je te bieden heeft. Toen ik nog studeerde was de vraag die we als studenten steeds bespraken: welke stroming moet ik kiezen? Bij welke leermeester zal ik me aansluiten? Het idee dat je op zoek moet gaan naar één manier van denken, of dat je je moet aansluiten bij één traditie waarin je verder moet werken, speelde een grote rol.
Pico della Mirandola doet het anders. 'Ik hoop me te baseren op alle leermeesters in de filosofie, alle werken te doorvorsen, iedere leerschool te erkennen', stelt hij. Iedere school heeft iets belangrijks te zeggen dat het niet gemeen heeft met de anderen, moet hij gedacht hebben. Vanaf het moment dat ik dat hoorde, nam ik me voor om mijn ontwikkeling bij alle leermeesters van de filosofie te halen.
Beperk jezelf niet te veel, houd je blik open en probeer al die wijsheden tot je te nemen. Het is zonde om de rijke variatie van de filosofie niet tot je te nemen. Zo kan filosofie als muziek worden, als je cd-kast. Wat heb ik vandaag nodig, waar heb ik zin in? Soms wil je even naar vrolijke muziek luisteren, dus zet je Bob Marley op. En in een depressieve bui Nick Cave. Zo kan je steeds een bondgenoot of tegenhanger van je situatie vinden.
Er zijn momenten dat ik echt even Nietzsche nodig heb, om aangemoedigd te worden, creatief te zijn en sterk te gaan leven. Op andere momenten heb ik een mystieke bui en zoek ik Plato op, voor inzichten in de Ideeën. En als ik het even gehad heb met de mensen om me heen en onze cultuur, dan lees ik Rousseau.
Pico della Mirandola laat zien dat deze pragmatische aanpak in de filosofie niet slechts opkwam in het post-modernisme, maar al zeker 500 jaar bestaat. De manier waarop ik zelf een filosoof benader is altijd: voor welke vraag stelt deze filosoof mij? Dat helpt om filosofie concreter en alledaagser te maken.
Als je twee denkers tegenkomt die elkaar tegenspreken, kan je je afvragen: welke van de twee kanten heeft gelijk? Dat blijft een relevante vraag, en vanuit dat perspectief kunnen filosofen elkaar uitsluiten. Maar een pragmatischere aanpak is hier ook mogelijk: beide perspectieven zijn waardevol en hoeven elkaar niet onmogelijk te maken.
Misschien bepaalt de vraag aan welke kant van het juiste midden jij je persoonlijk, of de samenleving, zich bevindt wel welke filosoof je op dit moment kunt 'opzetten'. Zo zie je dat de kern van filosoferen is dat de dingen die jij zelf zegt, en de dingen die anderen zeggen, altijd een perspectief zijn. De kunst van het filosoferen is behendig wisselen tussen perspectieven.