'You can't really change the heart without telling a story.'
- Martha C. Nussbaum

De ratio moet zegevieren over het gevoel, wordt nogal eens gezegd in de filosofie. Maar volgens de Amerikaanse filosoof Martha Nussbaum overschatten veel grote denkers het belang van onze rationele vermogens.

Dit gebeurde in de oudheid al. De Stoïcijnen zeggen bijvoorbeeld dat emoties onjuiste oordelen bevatten. En Plato schreef dat de ratio onze emoties moet beteugelen en temmen, zoals een koetsier zijn paarden ment.

Deze denkers zien volgens Nussbaum over het hoofd dat emoties essentieel zijn voor het vinden van waarde in de wereld. Emoties, zo zegt ze, zijn eigenlijk spontane waardeoordelen. Zo laat verdriet zien dat je veel gaf om datgene wat verloren is gegaan. En wanneer je geen verdriet voelt als bijvoorbeeld je hond sterft, zegt dit ons dat je niet zoveel om hem gaf. Wanneer je in je hele leven nooit ergens verdriet of liefde voor voelt, dan geef je waarschijnlijk ook nergens om. Het is door het voelen van emoties dat de wereld waarde en betekenis voor ons krijgt.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

© Brainwash

Martha Nussbaum zou zich kunnen vinden in de Homo Sentimentalis, de emotionele mens.

Ben jij een Homo Ludens, Homo Deus, of toch meer een Homo Economicus? Naar de essentie van de mens wordt al eeuwen gezocht door vele grote denkers. Doe de test hier en kom erachter wat voor Homo jij bent!​

Dit wordt volgens Nussbaum ook door modernere filosofen zoals Immanuel Kant, John Stuart Mill en Jeremy Bentham over het hoofd zien. Deze laatste twee denkers zeggen dat de juiste morele keuze maken, niets anders is dan een keuze maken waarbij je het welzijn van zoveel mogelijk mensen vergroot, en van zo weinig mogelijk mensen schaadt. Dit is volgens hen bovendien iets wat we redelijk goed kunnen meten en berekenen.

Nussbaum denkt daarentegen dat je dit onmogelijk langs een meetlat kan leggen. Wanneer je goed kijkt naar het soort emotionele wezens dat wij mensen zijn, zie je de verscheidenheid van waarden en van wat mensen in verschillende mate waardevol vinden. Denkers die geen aandacht besteden aan emoties zien deze grote verscheidenheid over het hoofd.

Dit alles betekent volgens Nussbaum niet dat de wereld voor iedereen de juiste waarde heeft. Jouw emotionele waardering van de wereld kan immoreel zijn. Je emoties zijn dus niet per definitie een goede raadgever. Wat dit betreft hadden de Stoïcijnen wel een beetje gelijk: sommige emoties bevatten oordelen die onjuist zijn. Dit zijn volgens Nussbaum met name wraakgevoelens, schaamte en walging. Wanneer je van iemand walgt, zoals sommige mensen van dikke mensen walgen of zoals mensen vroeger van slaven walgden, dan draagt je emotie een onjuist oordeel in zich.

Maar hoe voorkomen we dat we door onjuiste emoties overmand worden? Hoe, in Nussbaums woorden, veranderen we het hart? Morele vorming bestaat niet uit het leren beteugelen van je gevoelens met je verstand. De juiste morele vorming is een verandering van de emoties. En die verandering vindt plaats door je in te leven in de gevoelswereld van de ander.

Nussbaum denkt dat je dit doet door kunstvormen op te zoeken die verschillende gevoelswerelden aan het licht brengen, zoals romans of films. We kunnen bij het lezen van een roman als het ware een leven door de ogen van een ander leven. Daarmee trainen we ons inlevingsvermogen.

Wanneer we de wereld door de ogen van een gezet iemand hebben bezien, zullen we niet meer van diegene walgen. Ook wraakgevoelens zullen afnemen wanneer we invoelen hoe iemand ertoe kwam om te doen wat hij of zij heeft gedaan. En wanneer we zien dat anderen soms net zo zijn als wij, zullen we ons minder snel schamen.

Het hart overtuig je daarom het beste met een goed verhaal.