Het 'nachtmerriescenario' is werkelijkheid geworden: de Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn too close to call. 'Dit is waar iedereen bang voor was', zegt Amerika-correspondent Casper Thomas vanuit Washington. Bij gebrek aan een overduidelijke winnaar rest niets anders dan geduldig wachten tot de laatste stem geteld is. En in de tussentijd kan er een hoop gebeuren.

Er zijn zorgen en verontwaardiging over de speech die Trump heeft gegeven, waarin hij zichzelf de overwinning al toedicht.

'Er was verwarring over wat hij precies heeft gezegd. Hij heeft niet gezegd dat hij president van de Verenigde Staten zou blijven, maar hij zei wel dat hij de verkiezingen eigenlijk al had gewonnen. Daarmee zegt hij dat hij vindt dat de verkiezingen voorbij zijn, en er een einduitslag ligt. Maar niets is minder waar. Cruciale staten moeten nog geteld worden.'

We weten dus nog niet wie de verkiezingen heeft gewonnen. Wat kan je wel zeggen over de uitkomst tot nu toe?

'Dat Trump nog altijd heel veel steun geniet in Amerika, en het in veel opzichten beter heeft gedaan dan vier jaar geleden.'

Deze verkiezingen zonder uitslag laten zien dat Trump nog steeds veel steun geniet, en dat verdeeld Amerika op geen enkele manier bij elkaar gekomen is, maar verder uit elkaar is gedreven.

Trump zou het vooral van zijn trouwe achterban moeten hebben, maar die heeft hij tegen de verwachting in weten uit te breiden.

'De misser van de berichtgeving is dat de steun die er voor Trump is bijgekomen niet goed is gezien. We weten nog niet precies waar die extra kiezers vandaan komen, maar dat zal de komende tijd duidelijk worden. Eén contingent is in ieder geval de latino kiezer, met name laagopgeleide mannen. Dat is niet in z'n geheel een verrassing, omdat er wel interviews met deze groep zijn verschenen. De vorige keer doken de media op de rust belt om de laagopgeleide kiezer in de staalfabrieken om te vragen waar hun stem vandaan komt. Dat zal bij deze groep nu ook gebeuren.'

Hebben de peilingen opnieuw een te rooskleurig beeld geschetst voor de Democraten?

'Iedereen hangt zo aan die peilingen, omdat Amerika een diverse democratie is, met wisselende demografieën, en de peilingen het enige zijn wat je aan geaggregeerde informatie hebt. Je zult nu weer een discussie krijgen dat de peilingen ernaast zaten. Maar de peilingen hebben op geen enkel moment een landslide voor Biden voorspeld in individuele staten. En we weten nu nog niet hoe ver de totaalstem afwijkt van wat de peilingen voorspelden. Neem Florida, waar Biden een fractie voor lag in het gemiddelde van diverse peilingen. Dat betekent dat sommige peilingen goed zaten, andere wat minder goed, en als je de foutmarge erbij rekent, dan kom je hierop uit.'

Het is een oude wijsheid dat je staten van betekenis die 'flippen' tijdens verkiezingen, oftewel van kleur veranderen, in de gaten moet houden. Hoe betekenisvol is Arizona, dat van Republikeins naar Democratisch ging, in dat opzicht?

'Arizona staat bekend als een onafhankelijke staat: van de vier miljoen geregistreerde kiezers, zijn er 1.3 miljoen geregistreerd als onafhankelijk. Die zullen waarschijnlijk het verschil gemaakt hebben en zijn niet voor Trump gegaan. Daarnaast is Arizona is een sterk latino-gedreven electoraat aan het worden, net als Texas en Florida. Het is ook een sun belt state, er verhuizen mensen naartoe voor hun pensioen. Phoenix en Tucson zijn groeiende stadskernen. Arizona past qua type staat dus in het model van Florida en Texas, maar toch is er niet Republikeins gestemd. Dat is de rem op de grote conclusie dat latino's massaal voor Trump gaan. Dus je moet het uitsplitsen en kijken wat daar uitkomt.'

© ANP/Saul Loeb

Donald Trump op campagne in Orlando, Florida

'Deze verkiezingen komen nu weer aan op Michigan, Wisconsin en Pennsylvania: de rust belt states. Maar het politieke zwaartepunt is naar het zuiden verplaatst. Trump heeft veel campagne gevoerd in Florida, Biden vrij matig. Trump heeft opvallend genoeg weinig campagne gevoerd in Texas, Biden wel. Ik denk dat je vanaf nu zult zien dat de aandacht naar deze sun belt states zal verplaatsen, omdat je ze niet meer kunt verwaarlozen.'

Je bent zelf regelmatig in Pennsylvania geweest de afgelopen tijd, één van de staten waar het nu opnieuw op aankomt. Wat is je daar opgevallen?

'De steun voor Trump is daar gegroeid. Dat was een indruk die ik had, die gebaseerd is op een bezoek aan de lokale Republikeinse partij en een voorzitter die vertelde dat hij nog nooit zoveel Republikeinse kiezers geregistreerd heeft. Dat is een signaal dat Trump het goed gaat doen in die staat. Om dat stellig te kunnen beweren, moet je meer doen dan deze steekproef, maar toch waren deze kiezersregistraties een signaal dat de basis van Trump in niet-stedelijk Pennsylvania heel sterk is. Daar loopt hij voor in de voorlopige uitslag. Maar zodra Philadelphia en Pittsburgh meegeteld worden, kan dat ook weer kantelen.'

'Wat me daar ook sterk opvalt, is dat het verschil tussen stedelijk-liberaal-Amerika, en plattelands-conservatief-Amerika nog weer groter is geworden. Er is bijna geen metropoolkern te vinden die niet voor Biden heeft gestemd. Daarentegen zijn stemmers voor Biden op het platteland in Amerika uiterst zeldzaam. De urban-rural divide is gigantisch.'

Moeten we ons gaan opmaken voor een harde juridische strijd om het presidentschap?

'Ik denk het wel, maar dat hangt af van hoe scherp de zaak is die Trumps advocaten hebben voorbereid. Hij zegt naar het Supreme Court te willen, maar het is niet alsof hij zomaar vanuit het Witte Huis over Capitol Hill kan wandelen, om bij het Supreme Court aan te kloppen om nieuwe verkiezingen uit te laten roepen. Trump heeft wel vaker simpele opvattingen van het staatssysteem, maar zo werkt het niet. Hij zal vermoedelijk pogingen doen om het tellen van de stemmen te stoppen, maar het is niet gezegd dat er een sterke basis is om dat voor elkaar te krijgen. Dat hangt af van de argumenten die team Trump gaat aanvoeren. Tot nu toe hebben we gezien dat rechtszaken die Republikeinen voerden om stemmen ongeldig te verklaren, in hun nadeel uitvielen. Want het vonnis van rechters is dat stemmen geteld moeten worden. Als alle stemmen straks geteld zijn, en dat kan nog dagen duren, moeten we bekijken of er nog een basis is voor Trump om de uitkomst te betwisten.'

Dat alle stemmen geteld moeten worden, is een geluid wat je ook op de rechterflank hoort.

'Dat wordt dan met een zucht van verlichting onthaald: 'Zelfs Fox News wil alle stemmen tellen.' Maar eigenlijk is dat een droevige conclusie, want het zou natuurlijk zo moeten zijn dat het volslagen logisch is dat we eerst alle stemmen tellen voordat we de winnaar uitroepen.'

Wat de uitslag ook mag worden, kunnen we gezien de nek-aan-nek-race concluderen dat de kloof in Amerika bestendigd is, en misschien wel dieper geworden is?

'Zeker. Ik dacht vannacht: wat kun je zeggen over deze verkiezingen zonder uitslag? Het ene is dat Trump nog steeds veel steun geniet, en het andere is dat verdeeld Amerika op geen enkele manier bij elkaar gekomen is, maar verder uit elkaar is gedreven. In stedelijke districten zag ik de steun voor Biden. De tellertjes lieten vaak 75% Biden en 25% Trump zien, en andersom voor Trump in rurale districten. Die twee werelden leven in een volslagen andere politieke realiteit, met andere prioriteiten en voorkeuren. Op basis van iemands postcode kun je zien wat diegene heeft gestemd. Amerika staat op een punt waar op veel onderwerpen geen compromis meer te sluiten is, zoals klimaat en de liberale democratie. Hoe gaan we die kloof dichten? Het is de vraag of er nog Verenigde Staten zijn.'