Hoe mannelijkheid een negatief begrip werd

Wat betekent het om man te zijn anno nu?

In mijn voorstelling De Man is Lam onderzoek ik via theater, beeld en geluid de positie van de man in de 21e eeuwse maatschappij.

Als ik onderzoek doe naar een onderwerp, begin ik altijd bij de klassieken: de Grieken en de Romeinen. Wat opvalt als je de geschiedenis van toen tot nu bekijkt, is dat geschiedschrijving vóór de 20e eeuw bijna uitsluitend door werd mannen gedaan. Het grappige is dat er juist daarom weinig over mannelijkheid werd geschreven. Mannelijkheid was de vanzelfsprekende standaard en werd gezien als iets natuurlijks. Alle 'anderen', zoals vrouwen, anders gekleurden en anders geaarden, vormden vanuit dat perspectief de uitzondering en waren problematisch. Maar over mannen werd niet expliciet gesproken, omdat zij de impliciete norm waren. Wat een goede man was, moest je afleiden uit teksten over 'gebrekkige' mannen. De man werd een blinde vlek voor zichzelf. Terwijl vrouwen zich in de feministische golven hebben geherpositioneerd, hebben mannen dat nog onvoldoende gedaan. We hebben het over ons heen laten komen.

Wat anno 2017 opvalt, is dat mannelijkheid een overwegend negatief begrip is geworden. Voor het eerst in de geschiedenis is het een probleem om man te zijn. Daarbij wil ik verwijzen naar het begrip 'toxic masculinity', een hot button-term die in de Angelsaksische wereld tot verhitte discussies leidt. Het begrip is een kritiek op het stereotyperen van mannen als dominant, onderdrukkend, gewelddadig, status-belust en seksueel agressief. Mannen worden geacht zich mannelijk te gedragen, wat niet alleen schadelijk is voor hun omgeving, maar ook voor henzelf. Bekende voorbeelden van personen die dit giftige mangedrag belichamen zijn natuurlijk president Trump, Poetin en Erdoğan.

Trump behoeft bijna geen uitleg: of het nu gaat om vrouwen by the pussy te grijpen, of zijn agressieve houding ten opzichte van al wie niet blank en penisloos is. Denk ook aan Erdogan: "Onze religie [islam] kent de vrouw een duidelijke positie toe: moederschap. Sommige mensen begrijpen dat, andere niet. Je kan dit niet aan feministen uitleggen, omdat zij het concept van moederschap niet accepteren."

En zelfs pop-idool Ed Sheeran, die catchy popnummers maakt, wordt door Chloe Still van Playboy die 'giftige mannelijkheid' verweten. "In Ed Sheeran's case, he'll write reductive revenge songs that are low-key misogynistic while slurring in interviews about all the women who've been kind enough to fuck him."

Ik denk dat het beeld van het soort mannelijkheid dat we verstaan onder toxic hiermee duidelijk is. Daarom wil ik nu even de aandacht vestigen op een boek dat de laatste jaren furore gemaakt heeft onder de xx-chromosoom-dragenden onder ons, en aan de wieg stond van het genre 'mommy porn': ik heb het natuurlijk over Fifty Shades of Grey.

Laten we een blik werpen op karaktereigenschappen van hoofdpersonage Christian Grey. De aantrekkelijke eigenschappen van Christian Grey 'and why women love them', staan opgesomd op de dating site The Attractive Man, die naar eigen zeggen al meer dan 7000 mannen geholpen heeft met hun 'dating game'. Overwegend zijn dit eigenschappen zoals dominantie, jaloezie, macht. Het personage Grey belichaamt dezelfde eigenschappen die worden toegeschreven aan toxic masculinity. Christian Grey is een giftige man, en tegelijkertijd een masturbatie-fascinatie van miljoenen vrouwen wereldwijd.

Op momenten van sociale hervormingen komen er vaak boeken uit die de traditionele rolpatronen in twijfel trekken. Zelden loopt het goed af met het hoofdpersonage. Misschien is Fifty Shades of Grey wel een soort sensatieroman, zoals de Franse roman Madame Bovary dat in de 19e eeuw ook was. We staan op een punt van herpositionering waarin we ruimte hebben gecreëerd voor de vraag: willen we eigenlijk giftige mannen in de politiek? Met Christian Grey grijpen we terug naar een manbeeld dat niet meer bestaat of niet meer hoort te bestaan.

Een seksuologe die ik sprak noemt dit de 'mannenparadox': vrouwen willen in een relatie een begrijpende, luisterende man, die helpt met de kinderen en het huishouden; maar in bed verlangen zij juist naar een man die de touwtjes in handen neemt en letterlijk 'neemt' en het beest in zichzelf naar boven brengt.

Bovenstaande tekst werd eerder uitgesproken door Rashif El Kaoui in Brainwash Radio, de verhalende nieuwsanalyse van Brainwash op NPO Radio 1. Elke laatste maandag van de maand, 20:30 tot 21:30 uur. Ook beschikbaar als podcast.