In Brainwash, een podcast van Human, interviewen afwisselend Floortje Smit en Johan Fretz denkers en makers aan de hand van muziek. Welke nummers zijn vormend geweest voor hun denken? Deze keer documentairemaker en storyteller Emma Lesuis. Abonneer je op de podcast via Apple, Spotify, of RSS-feed.

Zuid-Afrika is een schizofreen land. De geschiedenis van de Apartheid, het officiële rassensegregatiesysteem dat een halve eeuw van kracht is geweest, zindert overal doorheen. Zuid-Afrika heeft een prachtig lichaam, maar van binnen is het verrot.

Toen ik als een blok viel voor de schoonheid van de Zuid-Afrikaanse taal, wist ik dat ik erheen moest. Een van de redenen dat ik het Afrikaans zo mooi vond, is het werk van de Zuid-Afrikaanse schrijver, dichter en muzikant Gert Vlok Nel. Zijn muziek barst van de schoonheid, en is duister, donker. Het beschrijft de uitzichtloosheid van het bestaan. Zijn werk is niet maatschappelijk betrokken, zoals de meeste Zuid-Afrikaanse literatuur en poëzie, maar het is een poging te ontsnappen aan de werkelijkheid.

De muziek van Gert Vlok Nel laat zien dat als je wit bent je misschien wel veel priviliges hebt (gehad), maar je toch vast kan komen te zitten in een situatie waar je niet voor hebt gekozen. Het maakt het al te makkelijke onderscheid tusen 'wit en schuldig', en 'zwart en slachtoffer' weer gelaagd en complex, zodat het recht doet aan de Zuid-Afrikaanse werkelijkheid. Dat geldt ook voor de discussie over de Afrikaanse taal, die in Zuid-Afrika heftig gevoerd wordt: moet het blijven bestaan, ondanks dat het zo besmet is door het gewelddadige koloniale verleden? Daar is geen zwart-wit antwoord op te geven. Het merendeel van de mensen die de taal spreekt is niet wit-Afrikaans, maar 'colored.'

Eenmaal in Zuid-Afrika aangekomen, ben ik een tijdje op een wijnboerderij gaan wonen. Aan de ene kant van de dam woont de witte boer, en aan de andere kant zijn colored werkers. Je kan de ongelijkheid daar met eigen ogen zien. De werkers wonen al generaties lang op de boerderij van de boer, sinds de slavernij, maar zullen nooit grond in hun bezit krijgen. Zij kunnen ervoor kiezen om aan het juk van de boer te ontsnappen en naar een township te gaan, maar zij weten dat ze het daar nog veel slechter zullen hebben. In de townships zijn de omstandigheden erbarmelijk en wonen duizenden mensen opgepropt op elkaar. Ondanks de lage lonen en totale armoede wonen de werkers op de wijnboerderij wel vrij en op een mooie plek. Dus ze blijven.

Zuid-Afrika is een schizofreen land. De Apartheid zindert overal doorheen. Zuid-Afrika heeft een prachtig lichaam, maar van binnen is het verrot.

Op die plek maakte ik de documentaire Vir 'n glasie wyn. De Zuid-Afrikaanse wijn, die wij zo goedkoop kunnen drinken, wordt daar gemaakt. Lange tijd was dit de goedkoopste wijn in de supermarkt, maar daar plaatsen wij geen vraagtekens bij. Als je ziet hoe weinig mensen betaald krijgen, begrijp je hoe dat kan. Er vindt op grote schaal alcoholmisbruik, seksueel misbruik en mentaal misbruik plaats. Vroeger was er een 'dopsysteem', waarbij de medewerkers werden uitbetaald in wijn, wat voortvloeide uit de slavernijtijd. Mensen zijn daardoor al generaties lang verslaafd aan alcohol. Zuid-Afrika heeft het hoogste aantal kinderen dat geboren wordt met alcoholsyndroom. Kinderen groeien op met ouders die elke dag dronken zijn.

In de documentaire zie je een meisje van veertien, die de belofte voor de toekomst lijkt te zijn, en alles anders wil doen. Zij zegt dat ze later nooit zal drinken en dat ze pas kinderen wil als ze volwassen is. De boer zegt dan: 'Wacht maar, als zij zestien is, is ze zwanger.' Dat vond ik nodeloos pessimistisch. Maar toen ik op haar zestiende naar Zuid-Afrika terugkeerde, verschool ze zich voor me. Ze bleek zich te schamen omdat ze zwanger was, vermoedelijk door verkrachting. Schrijnend hoe de geschiedenis zich blijft herhalen, waardoor haar leven er waarschijnlijk net zo uit zal komen te zien als dat van haar ouders.

Ik heb nog steeds contact met de farmworkers. Zij vertellen me: 'Die uitzichtloosheid, dat vreet aan je.'