Hoe de Catalaanse crisis laat zien dat we nieuwe leiders nodig hebben

Dit had een geschiedenislesje moeten blijven: 17 juli 1936 tot 1 april 1939: De Spaanse burgeroorlog. Meer dan een half miljoen slachtoffers, de (linkse) republikeinen die het opnamen tegen de conservatieven en monarchisten, waarna generaal Francisco Franco uiteindelijk de macht overnam en Spanje decennia een dictatuur bleef, praktisch afgesloten van Europa. Daarom ging je er niet met vakantie, in de vroege jaren 70.

De laatste weken heb ik met verbijstering gevolgd hoe 'Barcelona' en 'Madrid' met een rotgang op elkaar afstevenen, alsof ze meedoen aan zo'n autorace waarbij degene die het eerst uitwijkt de verliezer is. Grote aanjager van de separatistische Catalaanse kant: Carles Puigdemont, de man die een referendum organiseerde buiten de Spaanse constitutie om, de man die ervoor zorgde dat Madrid zijn macht liet gelden, waardoor de nationale politie naar Catalonië werd gestuurd. Dat leverde weer beelden op van politiegeweld tegen de eigen burgers, waarna de Catalanen definitief de underdog leken.

Tekst loopt door onder de video.

Dit weekend trokken nog honderdduizenden mensen door de straten van Barcelona, die van geen afscheiding wilden weten. Hier komt meteen de propaganda om de hoek kijken: schattingen lopen van 300.000 tot 1.3 miljoen demonstranten, afhankelijk wat je bewezen wilt zien.

Ik stel me zo voor dat je in Catalonië woont of er zelfs geboren bent, maar nooit zo warm hebt kunnen lopen voor dat onafhankelijkheidsstreven. Een hersenschim van een paar fanatici, maar niet echt bepalend voor je dagelijkse leven. Dat is nu ineens veranderd: je familie, vrienden, de mensen op het werk willen dat je stelling neemt: voor, of tegen.

Het dagelijkse gesprek wordt al weken geterroriseerd door dit ene thema, dat voor veel bewoners niet de meest acute kwestie moet zijn. Ik weet niet of er een meerder- of minderheid voor Catalaanse Alleingang is - dat zullen de verkiezingen die voor 21 december gepland staan moeten uitwijzen - maar in beide gevallen is het verschil zo miniem dat het grote drastische stappen niet rechtvaardigt.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Pro-eenheid demonstranten trekken door de straten van Barcelona (foto: Lluis Gene, AFP).

Nog even dacht ik: Het is een Spaans, binnenlands probleem, je hebt de herinneringen aan die Spaanse burgeroorlog, de onderdrukking van de Catalaanse taal en cultuur onder Franco; al dat oud zeer, dat voor buitenstaanders moeilijk te duiden is.

Maar tegenwoordig is de situatie anders: de Catalaanse taal bloeit, er zijn vele scholen waarin uitsluitend in het Catalaans wordt onderwezen. Een kennis, die een paar jaar geleden naar Barcelona verhuisde, om daar in een restaurant te werken, merkte al meteen dat de intensieve cursus Spaans die ze gevolgd had niet van pas kwam. Haar collega's spraken haar uitsluitend in het Catalaans toe, en wie het waagde Spaanse woordjes te fluisteren gold als verrader.

Ik moet aan dit voorval denken, omdat je zo snel geneigd bent om in een buitenlands conflict automatisch partij te kiezen voor de minderheid, de opstandigen die het opnemen tegen het grote geheel. De kleine(re) partij heeft bij voorbaat onze sympathie. Die reflex is ook gevaarlijk, omdat de minderheid zo altijd de onschuld ten deel valt. Madrid is de boosdoener, de separatisten een dappere kleine Gideonsbende, die opkomt voor de eigen rechten.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Carles Puigdemont onderweg naar een persconferentie in Brussel (foto: Stephanie Lecocq, EPA).

Die onschuldsfantasie wordt door Puigdemont en de zijnen voortreffelijk uitgespeeld: zij hebben precies nul procent schuld aan de ontwikkelingen, Madrid draagt de volle honderd procent. We hebben het hier over een haantjesgevecht tussen Puigdemont en de Spaanse premier Mariano Rajoy, waar niemand de onschuld kan claimen. Inmiddels zit Puigdemont in Brussel, samen met zijn ministers, het leek er even op om asiel aan te vragen. Hij is niet alleen het slachtoffer, hij reikt nu ook naar de status van de martelaar.

Door deze operette-achtige ontwikkeling kan Europa niet meer volhouden dat we hier met een familieruzie te doen hebben, of een binnenlands probleem. 'Wij hebben', schreef de Duitse auteur Hans Magnus Enzensberger, 'helden nodig van de terugtocht.' Leiders die een terugtrekkende beweging durven maken. Zoals Simon Peres en Mahmoud Abbas in 1993 deden toen ze de Oslo-akkoorden onderschreven. De casus Barcelona-Madrid vormt daarvan de perfecte illustratie.

Eerder al schreef Stephan Sanders over de Catalaanse kwestie: Laat een kleine, luide minderheid niet de onafhankelijkheid bepalen. Bovenstaande tekst werd eerder uitgesproken door Stephan Sanders in Brainwash Radio, de verhalende nieuwsanalyse van Brainwash op NPO Radio 1. Elke laatste maandag van de maand, 20:30 tot 21:30 uur. Ook beschikbaar als podcast.