Kunstenaar Jonas Staal: we moeten fossiele bedrijven nu verantwoordelijk houden voor hun klimaatmisdaden

'Dat is waar, denk ik, alleen kijkt ons juridisch systeem alleen naar heden en verleden in het vervolgen van misdaden. Ongeboren planten, dieren en mensen zijn rechteloos in dat denken. De toekomst is rechtenloos in dat denken. Daar maken transnationale corporaties en overheden die deze bedrijven steunen gebruik van. Zij kunnen hun misdaden als het ware verbergen in de toekomst, omdat de volledige ecocidale consequenties van hun handelen nog niet zichtbaar zijn. Omdat de impact nog niet volledig zichtbaar is, kunnen de misdaden verstopt worden, tot het te laat is.'

'De misdaad vindt al plaats, alleen de moorddadige consequenties ervan, het verdrinken, verbranden en verstikken van planten, dieren en mensen, zijn nog niet in hun volledige schaal zichtbaar en spelen dus ook geen rol in de manier waarop we die bedrijven vervolgen in bestaande rechtspraak. Radha D'Souza, de advocaat met wie ik CICC heb opgericht, en ik proberen het idee van toekomst toe te voegen aan de rechtspraak. We moeten in het hier en nu deze bedrijven vervolgen voor de volledige ecocidale consequenties van hun acties, namens de ongeboren planten, dieren en mensen uit de toekomst.'

'Radha en ik kennen elkaar nu een paar jaar. Zij is een progressieve advocaat en zet zich in voor kwesties die raken aan mensenrechten en natuurrechten. Zij heeft een fantastisch boek geschreven, What's Wrong With Rights?. Een beetje een paradoxale titel voor iemand die binnen het recht opereert en tegelijk zegt dat ons idee van rechten het probleem is. Dat idee reduceert de wereld tot bezit. Mijn rechten en jouw rechten gaan over individueel bezit, terwijl een leefbare toekomst alleen kan bestaan als we onze wederzijdse afhankelijkheid, onze verbondenheid als planten, dieren en mensen in een levend ecosysteem als uitgangspunt nemen.'

'Radha zegt dat het onvoldoende is om zaken toe te voegen aan het recht zoals het bestaat. Dus mensenrechten uit te breiden naar dierenrechten, natuurrechten, de rechten van een rivier of een berg. Dat zal wel helpen, maar het is niet genoeg, omdat daarmee dat idee van bezitsrelaties blijft bestaan. Het recht heeft zich ontwikkeld vanaf de koloniale periode, toen het recht ging over het legaliseren van onteigening. Zodat ik kon zeggen dat dat land waarop jij leefde, mijn land is. Die diefstal en de daaraan gekoppelde moord hebben we gelegaliseerd middels het recht. Radha zegt dat je terug moet naar de wortel van het recht. De tentoonstelling gaat ook niet alleen over hoe je de toekomst onderdeel maakt van de rechtspraak, maar ook over het veel dieper graven naar de oorsprong van klimaatmisdaad.'

'Er is een verschil tussen recht en rechtvaardigheid. De geschiedenis van het rechtssysteem gaat lang niet altijd, vaker niet, gepaard met rechtvaardigheid. Natuurlijk geloven wij in rechtvaardigheid en in de procedures en systemen die rechtvaardigheid kunnen afdwingen, alleen zegt Radha dat je dat idee van rechten eruit moet laten, want het gaat niet over individueel bezit en bezitsrelaties. We moeten gaan kijken naar de wereld vanuit gemeenschappelijk recht, vanuit collectief recht.'

'Stel je hebt een rivier en je schaadt de rechten van de rivier. Dan schaad je daarmee de rechten van alle dieren, mensen en planten die in wederzijdse afhankelijkheid van die rivier leven. Je schaadt ook de rechten van alle planten, dieren en mensen die in de toekomst hadden kunnen leven, als die rivier er nog was geweest. Daarmee wordt zichtbaar dat rechten nooit individueel zijn, maar altijd gedeeld. Ze geven uiting aan onze wederzijdse afhankelijkheid en hebben niet alleen betrekking op het hier en nu, maar ook op de toekomst.'

'Ik denk dat je beide strategieën nodig hebt. In andere projecten werk ik met bestaande politieke en juridische instrumenten, maar met Radha probeer ik juist geheel nieuwe instrumenten – nieuwe instituten – tot stand te brengen. Kunst heeft een rol in het verbeelden van de instituties die we nodig hebben, maar die nog niet bestaan, zoals een intergenerationeel klimaattribunaal. Om iets te veranderen heb je altijd de verbeelding van de verandering nodig. Je hebt een beeld nodig van een andere wereld, als je die andere wereld wil scheppen. Ik denk dat daar de relatieve macht of invloed van kunst ligt. Kunstenaars hebben de macht om andere werelden invoelbaar, verbeeldbaar en zichtbaar te maken. En als je eenmaal bedacht hebt dat iets anders kan, dan is het heel moeilijk om nog van dat idee af te komen.'

Een van de nummers die Jonas Staal heeft gekozen voor de podcast Brainwash is Shell is een prima bedrijf (als ik de website mag geloven) van Hang Youth. 'Het is natuurlijk een te vieren feit dat we een Nederlandstalige, linkse punkband hebben. Ik dacht niet dat ik die dag nog mee zou maken. Dit nummer belichaamt goed wat het probleem is van groen kapitalisme. Van bedrijven die eigenlijk dezelfde processen van moorddadige extractie doorzetten, maar met een leger aan PR-bedrijven en consultancy proberen om hun bedrijfsimago op te groenen. Ik denk dat Hang Youth op heel korte en compacte wijze duidelijk maakt waarom we dat niet moeten geloven.'

'Uiteindelijk gaat het om schaal. Iedereen die geboren is in een kapitalistisch systeem is geïmpliceerd in een kapitalistisch systeem. De keuze of vrijheid om in of uit dat systeem te stappen is nogal relatief. Daarbij: de mensen die die keuze kunnen maken, doen dat vaak omdat ze daar de middelen voor hebben. Als je het geld hebt, kun je de illusie inkopen dat je aan de goede kant van de geschiedenis staat. Maar ik denk dat 'de goede kant van de geschiedenis' in dit geval een veel structureler perspectief vereist. Dat omvat onder meer het criminaliseren van fossiele bedrijven en de staten die hen gefaciliteerd hebben, het benoemen dat wat zij doen intergenerationele moord is. Deze mensen moeten opgesloten worden en boete doen voor de moorden die zij hebben begaan. En de fossiele industrie moet onmiddellijk onteigend en ontmanteld worden.'

'Met ING, Unilever, Airbus en de Nederlandse staat ben je er inderdaad nog niet. Radha en ik voeren hoorzittingen waarin we openbare aanklagers en getuigen horen die de klimaatmisdaden aan den lijve hebben ondervonden. Een goede rechtszaak en het samenstellen van een overtuigende bewijslast kost ontzettend veel tijd en onderzoek. En om een alternatief te bieden en de bestaande rechtsspraak te destabiliseren en bekritiseren, moet het alternatief in zekere zin overtuigender, beter, grondiger en meer legitiem zijn dan het origineel. De middelen zijn beperkt, maar we hadden natuurlijk maandenlang elke dag een rechtszaak tegen een ander transnationaal bedrijf kunnen voeren op basis van vergelijkbare aanklachten.'

'Ze hebben allemaal een dagvaarding gekregen op basis van The Intergenerational Climate Crimes Act – het juridische fundament van ons klimaattribunaal – om naar CICC te komen en ook argumentatie over de aanklacht, dus van welke klimaatmisdaden ze verdacht worden. Ons juridisch fundament stipuleert dat zij aanwezig moeten zijn om zich te verdedigen tegen de aanklacht. Dus ga ik ervanuit dat ze er ook zullen zijn.'