Theatermaker Anoek Nuyens: de zaak tegen Shell moet je aan het wankelen brengen

'Dat vind ik dus wel. Als ik iets dat sexy en lekker en leuk is wil zien dan zet ik wel Netflix op. In de theaterwereld maken we het verschil tussen een 'avondje aan' en een 'avondje uit'. Bij een avondje uit ga je naar iets lekkers, en bij een avondje aan, sta je 'aan'. Ik hou van dat laatste, dat ik aan word gezet. Ik ben al jarenlang gegrepen door klimaatverandering, en ik vroeg me altijd af hoe je daar nou theater van maakt. We weten allemaal heel goed hoe je over bijvoorbeeld liefde theater moet maken. Maar met het onderwerp klimaat, wat doe je dan? Je komt toch al heel snel bij een geheven vingertje uit. Ik durfde dat niet zo goed alleen te doen, dus toen heb ik Rebekka de Wit gevraagd samen met mij een voorstelling te maken, waarin we ons de vraag stellen hoe je klimaatverandering verbeeldt, en hoe je er theater van maakt.'

Die voorstelling, Tenzij je een beter plan hebt, was drie jaar geleden in de theaters te zien. Een stuk dat dus gaat over klimaatverandering en verbeelding, zo zegt Anoek Nuyens tegen Floortje Smit in de Human-podcast Brainwash, waarin denkers geïnterviewd worden aan de hand van muziek (abonneer je via Apple, Spotify, of RSS-feed). 'Ik las vaak dat de klimaatcrisis eigenlijk een verbeeldingscrisis is. Als we dat wel zouden kunnen, zouden we anders handelen. We hebben dus meer verbeelding nodig. Ik voel me daar als theatermaker enorm door aangesproken.'

'Tenzij je een beter plan hebt eindigt in een rechtbank, omdat de echte verbeelding zich op dit moment in rechtbanken overal ter wereld afspeelt. In de afgelopen jaren heeft bijvoorbeeld de Whanganui, een rivier in Nieuw-Zeeland, mensenrechten gekregen. Sandra, een orang-oetan in Buenos Aires, heeft mensenrechten gekregen. Rechters dwingen ons de relatie tussen mens en dier en aarde opnieuw te bekijken. Ze dwingen ons om onze verbeelding in te zetten. Door de voorstelling leerden we Donald Pols, directeur van milieudefensie kennen. Hij vertelde ons dat zij al maandenlang een rechtszaak tegen Shell aan het voorbereiden waren. Op dat moment was dat nog een geheim. Ze vroegen ons om mee te doen. Ieder jaar worden er rechtszaken tegen Shell aangespannen. Schadeclaims of mensen die een excuses van Shell willen. Deze rechtszaak is radicaal anders omdat milieudefensie geen geld wil van Shell, maar ze eisen een systeemverandering. Dat is een unicum, het is nog nooit gebeurd.'

'Zeker. Ik hou zelf van het moment waarop ik de complexiteit word ingezogen, zonder dat ik de kluts kwijtraak. Ik denk ook dat het heel gek is om dit niet als een complexe zaak te benaderen. De vraag wie er verantwoordelijk is voor het klimaatprobleem kun je niet simplificeren. Het is zo'n complexe probleem. Alleen Shell wil zo framen dat het eigenlijk helemaal geen complex probleem is. Die stellen dat ze niet schuldig zijn, maat slechts voldoen aan de vraag van de consument. U vraagt, wij draaien, de verantwoordelijkheid ligt bij de consument. Voor de voorstelling hebben we een momoloog geschreven, waarin we alle inhoudelijke argumenten die Shell waarschijnlijk in de rechzaak gaat gebruiken op een rij zetten. Dat zijn alle argumenten die ze sinds de jaren 80 hebben gebruikt in publieke speeches. Die monoloog hebben we al een aantal keer geoefend met publiek in het theater. Wat ik dan geestig vind, is dat er mensen van Shell in de zaal zitten en na afloop naar ons toe komen. Dan zeggen ze: 'Het is niet goed dat jullie dit doen, het is allemaal munitie voor Shell!' Dat is interessant omdat het is impliceert dat mensen denken dat theater alleen maar munitie voor links is. Als burger heb ik een heel ander standpunt dan als kunstenaar. Als kunstenaar ben ik juist geïnteresseerd in de complexiteit. Ik wil het perspectief begrijpen van iemand waar ik me in mijn dagelijks leven heel ver van verwijderd voel.'

'Ik heb daar ook stukken over geschreven, over waarom ik via theater mijn punt maak. Dat is omdat je als onderzoeksjournalist heel veel niet kan doen. Wil je iets opschrijven, dan heb je minimaal twee onafhankelijke bronnen nodig die je verhaal bevestigen. Wat ik mooi vind aan theater, is dat het over contact gaat. Een stuk schrijf je alleen achter je bureau en dan krijg je reacties van mensen, theater is in het hier en nu. Theater is voor mij ook niet iets wat je op het podium ziet. Het is datgene dat tussen toeschouwer en de persoon op het podium gebeurt. Dat werkt verslavend, het is echt een soort drugs. Dat hoor ik van veel mensen die op het podium staan. Het is niet te vergelijken met het schrijven van een stuk. Je hebt in het theater ook veel meer vrijheid. Bijvoorbeeld bij de zaak Shell hebben we veel ruimte om dingen theatraal te maken. In de daadwerkelijke rechtszaak gaat de consument natuurlijk niet op het matje geroepen worden, wij kunnen dat wel doen. Natuurlijk wil ik geen karikatuur maken van Shell of van de overheid. Daar is verder onderzoek en zijn journalistieke tools heel goed voor. Ik wil echt dat je op je stoel zit en denkt: 'Shit; zij heeft een punt.' Ik wil dat je aan het wiebelen wordt gebracht.'