'In het echt minder ijdel', omschrijft ze zichzelf op haar Instagram: journalist en filosoof Doortje Smithuijsen. En bestand tegen de verlokkingen van de spiegel moest ze ook wel zijn, toen ze een jaar lang in de wereld van influencers dook. Wat voor samenleving spoort mensen aan zich om te vormen tot online reclamezuilen? In de Human-podcast Brainwash (abonneer je via Apple, Spotify, of RSS-feed) gaat ze aan de hand van muziek in gesprek met Johan Fretz over die vraag.

Is het zo, ben je in het echt minder ijdel?

'Dat is echt zo. Ik merk dat als ik iets op Instagram zet, dat ik het toch wel belangrijk vind hoe ik op die foto sta en hoe ik eruit zie, terwijl ik dat in het echt steeds minder heb. Ik zou willen dat het andersom was. Laatst liep ik in joggingsbroek en slobbertrui naar de supermarkt, en kwam ik toch weer vier mensen tegen die ik ken. Dan ziet de boel er op Instagram toch wel wat beter uit.'

Hoe bewust ben je je van je gedrag op sociale media?

'Ik ben er anders naar gaan kijken, juist omdat ik me er ook in mijn werk zo mee bezighoud. Ik ken de verslavende elementen. Als ik een foto op Instagram gepost heb, kom ik de rest van de dag niet meer op de app, om niet de hele tijd bezig te zijn met het aantal likes dat ik wel of niet heb gekregen. Ik kan het ook bijna niet meer los zien van alle influencers en vloggers die ik een jaar lang gevolgd heb voor mijn boek Gouden Bergen.'

Waarin ligt de aantrekkingskracht van iets als Instagram, denk jij?

'Dat ligt heel diep. Het idee van de maakbare mens is eeuwenoud. Het perfectioneren van jezelf, met jezelf bezig zijn, dat deden de oude Grieken al. De online wereld vergroot de mogelijkheden die je hebt. Je kunt zijn wie je wilt. In een maatschappij die vraagt alles uit jezelf te halen, de beste versie van jezelf te zijn, waarin je opgroeit met het idee dat je alles kunt worden, dat de wereld aan je voeten ligt, is dat een uitkomst. Influencers zijn het product van de neoliberale tijd waarin we leven, waarin je jezelf in de markt zet. En digitalisering heeft er ook voor gezorgd dat alles meetbaar is geworden.'

Een van de nummers die Smithuijsen uitkoos voor de podcast is 7 rings van Ariana Grande. Een plaat die voor haar exemplarisch is voor deze tijd, en die bovendien veel gedraaid werd op fotoshoots en evenementen die ze bezocht voor haar boek. 'Ik denk dat je als mens niet alleen gevormd wordt door het land of gezin waarin je geboren wordt, maar ook door de popcultuur die je tot je neemt. Dit nummer laat heel goed laat zien welk ideaal nu aan jongeren wordt gecommuniceerd.'

Welk ideaal is dat?

'In de jaren 80 had je artiesten als Whitney Houston, die zong over zelfliefde. Later had je bijvoorbeeld Christina Aguilera die zong: 'I am beautiful, no matter what they say.' Empowering en individualistisch. Nu zie je dat veel popmuziek gaat over economisch gewin, over een soort economisering van jezelf. Ariana Grande zingt in dit nummer over flessen champagne en diamanten. Eén van haar lievelingsdingen is een pinautomaat. Dat is zo veelzeggend. De videoclip is gesitueerd in een veel te duur huis, waar ze diamanten rondstrooit. Dat beeld zag ik terug bij de fotoshoots die ik bijwoonde voor mijn boek. Het gaat om het tentoonspreiden van luxe en succes. En dan is het een beetje een geijkte uitspraak, maar ook hier van toepassing: don't hate the player, hate the game. Als je kijkt naar influencers, of naar iemand als Ariana Grande, dan spelen die het spel dat ze wordt aangereikt en ze spelen het goed. Ze surfen op de golven die over de samenleving gaan.'

Influencers zijn het product van de neoliberale tijd waarin we leven, waarin je jezelf in de markt zet en geacht wordt alles uit jezelf te halen.

Wat voor samenleving is het, die mensen optuigt tot digitale reclamezuilen?

'In deze tijd heb je geen werk, je bent je werk. Je werk is je leven. Instagram is daar een goed voorbeeld van. Het houdt nooit op, het is er altijd, je bent het zelf, je moet zelf zorgen dat je meer volgers krijgt... Het klinkt heel democratisch, want iedereen kan eraan meedoen en een profiel aanmaken. Tegelijk zie je dat succesvolle influencers vaak hele succesvolle ouders hebben, en bijvoorbeeld de ruimte krijgen om een jaar lang aan hun Instagram te werken, terwijl de huur voor ze betaald wordt. Dat is wel iets anders dan als je de hele dag in de rozenkwekerij staat voor je bijbaan. Die gelijkheid is er helemaal niet.'

Zouden we het digitale meer moeten loskoppelen van wie we zijn?

'Mensen die niet samenvallen met hun online identiteit hebben het makkelijker, dat heb ik wel gezien. Ze zijn weerbaarder en beter in staat om het spelletje te spelen. Als je dan een keer minder likes krijgt, gaat dat niet over jou als persoon. Ik denk dat loskoppelen heel goed is. Tegelijk maakt Instagram dat zo moeilijk mogelijk. Instagram vaart wel bij het idee dat wij dat zijn, die persoon die op dat profiel staat. Dat is het verdienmodel.'