Wat als likes het leven gaan bepalen?

De afgelopen weken bingede ik het laatste, en meteen ook maar de eerdere seizoenen van de Netflix-serie Black Mirror. De serie bestaat uit korte films van ongeveer een uur, die elk een eigen afgerond verhaal vertellen, maar die bij elkaar een redelijk consistente dystopie tonen. Iedere aflevering speelt zich af in een min of meer nabije toekomst, of eigenlijk voelt het eerder als een heden dat ieder moment realiteit kan zijn. Het is subtiele science fiction, vergelijkbaar met de pasteltinten sci fi die je ook al zag bij een film als Her, een paar jaar terug.

Alle afleveringen gaan over technologie en hoe die van verregaande invloed is op ons bestaan. Deels satire, deels angstwekkend, maar vooral ook heel erg indenkbaar allemaal. Wie vatbaar is voor kijkverslaving, heeft aan de streamingdienst geen goeie — of wel, dat is natuurlijk ook afhankelijk van de mate waarin je je wilt overgeven aan je kijkverslaving.

Artikel loopt door onder de video.

Zoals we, ik zou bijna zeggen 'vroeger', braaf een week wachtten op de volgende episode van het een of ander, hoeven er bij Netflix niet meer dan een paar minuten tussen te zitten. Hele seizoenen worden er in één keer op gezet, de volgende aflevering start automatisch in na de aftiteling. In het licht van de thematiek van Black Mirror, krijgt dat dwingende binge-watchen van Netlflix iets ironisch, want eigenlijk gaat iedere aflevering over wat het betekent wanneer wij als mensen eerst en vooral toeschouwer zijn — van onze eigen levens en die van anderen.

Zo is er een aflevering waarin het idee van dingen online beoordelen met duimpjes, hartjes, cijfers en sterrensystemen, tot het uiterste wordt doorgevoerd. Wat als je voortdurend als mens wordt onderworpen aan andermans oordeel, en zelf steeds gedwongen wordt anderen te beoordelen? In deze aflevering wil een vrouw graag komen te wonen in een appartement dat eigenlijk te duur voor haar is.

Ze kan korting krijgen als haar persoonlijke score boven een bepaald cijfer komt, maar daar is ze nog niet. Ze reist af naar een bruiloft van een oude vriendin, waar ze hoopt heel veel punten te kunnen scoren met een sentimentele speech over hun jeugd. Onderweg gaat natuurlijk een heleboel mis. Als ze bijvoorbeeld net iets te verhit raakt tegenover een vliegveldmedewerker, krijgt ze van de mensen om haar heen allemaal negatieve 'recensies', die haar gemiddelde doen dalen.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Foto: Katya Austin.

Met een te laag gemiddelde heb je in de wereld die ons hier wordt voorgehouden ook meteen verminderde toegang tot bepaalde dingen — goede medische zorg, bijvoorbeeld. Met een dramatisch laag gemiddelde wordt er met een boog om je heen gelopen, alsof je besmettelijk bent — een beetje als de kaste van Onaanraakbaren in India, of leprozen. Op een beangstigend vanzelfsprekende manier houdt iedereen dit systeem in stand, en niet meedoen wordt haast onmogelijk gemaakt. Op die manier blaast Black Mirror een oud thema nieuw leven in: dat van de schuldige toeschouwer, die denkt dat zijn rol passief is en zich niet realiseert dat hij actief bijdraagt aan het systeem.

Wat interessant is aan het systeem dat hier geschetst wordt, is dat het een totale uitholling van empathie tot gevolg heeft. Niemand is meer vriendelijk uit vriendelijkheid of medeleven, maar alleen uit berekening, om zichzelf zo gunstig mogelijk weerspiegeld te zien in de ander. Zo ontstaat er ook een extreem smalle marge van wat wenselijk gedrag is en wat niet. Afwijking wordt afgestraft, de norm juist beloond. En die norm is angstwekkend conservatief en consumptief van aard: de punten worden gescoord met perfecte bruiloften, perfecte taarten, perfecte lijven, perfecte nostalgie. Binnen en buiten worden zo perfect afgebakende categorieën.

Comformisme is natuurlijk niet nieuw. We krijgen het met de paplepel ingegoten: wie zich staande wil houden in de maatschappij, doet er beter aan in de pas te lopen dan eruit. De meeste mensen zijn van jongs af aan liever een stille meerderheid dan een uitgekotste minderheid. Black Mirror laat ons zien hoe gevaarlijk dat kan zijn, niet mogelijk, ooit, in de toekomst of een parallel universum, maar hier en nu.

Bovenstaande tekst werd eerder uitgesproken door schrijver Niña Weijers in Brainwash Radio, de verhalende nieuwsanalyse van Human op NPO Radio 1. Elke laatste maandag van de maand, 20:30 uur. Ook beschikbaar als podcast.