Waarom onderwijsvernieuwingen niet vernieuwend zijn

In de roerige tijden waar we in leven beheersen sensationele onderwerpen het nieuws, terwijl andere onderwerpen onderbelicht blijven. Bij terrorisme zien we een overkill optreden. Het onderwijsrapport Ons Onderwijs 2032 werd daarentegen weinig besproken, terwijl het onderwijs van de toekomst wat mij betreft meer aandacht verdient.

Laten we even meedoen met alle belangstelling voor de aanslagen. Als we de balans opmaken van een week terrorisme-nieuws, is het goed om te beseffen dat dit zich afspeelt in een driehoek waarin iedereen elkaar gevangenhoudt.

De terrorist heeft de media nodig om het grote publiek te bereiken. De media hebben de terrorist nodig voor de kijk- en oplagecijfers, want een beter, opwindender onderwerp bestaat er haast niet. Het publiek drinkt het in en heeft op zijn beurt behoefte aan dit soort gesublimeerde angsten. Het is goed hier eens af en toe pas op de plaats te maken. Ik denk dat sommige media daar meer over na zouden moeten denken. DE terrorist wordt ook te veel als een held en een warrior afgeschilderd, in plaats van als de laffe moordenaar van vrouwen, kinderen en weerloze burgers.

De tekst gaat verder onder de video.

Eigenlijk was er deze week maar één iemand die dit nieuws een beetje wist terug te dringen. Dat was de geniale Cruijff, maar daar had hij wel hele drastische middelen voor nodig. Hij werd de volgende dag al gecremeerd, wat in Spanje veel gebruikelijker is. Maar dat was op Goede Vrijdag, wat ik merkwaardig genoeg eigenlijk nergens las. Dus op het moment dat Jezus aan het kruis hangt en sterft - een moment dat voor veel katholieken jaarlijks nog steeds betekenis heeft - net op dát moment laat Cruijff zich cremeren. Hij is altijd de man van de perfecte timing geweest. Dit bedoel ik helemaal niet ironisch, want ik heb bewondering voor hem als voetballer. Hij heette al J.C., en dit maakt het compleet. Is er over nagedacht? Hebben journalisten onder het amechtig registreren van nog meer betekenisloze details rond de aanslagen ook dit bedacht?

Wat mij echt bezighield en waarvan ik denk dat het meer aandacht had moeten krijgen, is dat voortsudderende plan van onze staatssecretaris Sander Dekker, om het hele onderwijs weer op de schop te nemen. Er is een commissie ingesteld onder leiding van Paul Schnabel, de vroegere directeur van het Sociaal Plan Bureau. Die hebben communicatiebureau Emma in de arm genomen. Ik weet niet waarom, maar die doen veel van dat soort dingen.

Waarom doen ze dat? Er moet een bredere maatschappelijk discussie worden gesuggereerd. Dat heet dan nu de nationale brainstorm en iedereen mag dan Twitteren en Facebooken. Maarten Huygen gaf daar in het NRC Handelsblad een meedogenloze analyse daarvan.

Er waren ook bijeenkomsten, waaruit bleek dat het wenselijk zou zijn als iedereen het eens was met waar al die discussies naartoe gingen, namelijk: het onderwijs moet op de schop. Dit gebeurt elke tien jaar. Ik hoop dat ik nog eens gevraagd wordt in de volgende ronde, om te voorspellen wat de conclusies van die commissie zullen zijn. Ik ga graag een weddenschap aan. Het is allemaal zo onwaarschijnlijk voorspelbaar.

De tekst gaat verder onder de foto.

Juf geeft les voor de klas. (Foto: ANP XTRA, Roos Koole)

Waar het altijd over gaat is: kennis is niet belangrijk. Het draait om vaardigheden. Het moet meer gaan om de persoonlijke ontwikkeling van het kind. Vakken moeten worden afgeschaft. Je moet veel meer de schotten tussen de verschillende vakken slechten. Wat gevolgen heeft voor vakken als geschiedenis, dat nu weer dreigt te verdwijnen, net als tien jaar geleden. Toen is literatuuronderwijs grotendeels afgeschaft onder valse beloftes.

Wat er bij is gekomen is dat we allemaal Engels moeten leren. Dan is de discussie: moeten peuters al Engels leren, of de kleuters? Verder hoor je een reeks romantische clichés die we vanaf de Franse filosoof Rousseau al kennen. De zelfontplooiing van het kind, dat zelf aangeeft wanneer het iets moet leren, zoals ik heb laten zien in mijn boek Rousseau en ik. Het is tamelijk rampzalig dat dit telkens maar weer terugkomt zonder dat tegenargumenten doordringen. Het is een soort teflonpolitiek.

Wat ik daarmee bedoel is dat je aan de ene kant een soort politieke dynamiek hebt, en aan de andere een keur aan adviseurs en pedagogen. Die willen dit en bedenken dit allemaal. Dan komt er een hoos van kritiek en commentaar van ouders, leraren en columnisten. Maar het glijdt af. Dan wordt er iets een beetje bijgesteld, maar veel van die plannen gaan gewoon door, en anders komen ze over twee of drie jaar weer terug.

Negen jaar geleden hadden we de Commissie Dijsselbloem. Die heeft dat allemaal tegen het licht gehouden: er kwam een parlementaire enquête en er zijn afspraken gemaakt. De commissie stelde dat je niet meer zomaar alles moest gaan vernieuwen. Er was dan één kamerlid die dan zei: Moeten we die conclusie niet gewoon toepassen? Dat was Jasper van Dijk van de Socialistische Partij. Dat vond iedereen absurd. Ik vraag mij af, waar precies komen altijd weer die nieuw-oude voorstellen vandaan?

Samuel Johnson zei: 'A second marriage is the triumph of hope over experience.' Dat is een ook prachtige boodschap voor wat er bij onderwijsvernieuwing gebeurt. We kunnen ook iets leren van filosoof Karl Popper, uit zijn klassieke boek The Open Societies and its Enemies. Hij valt daarin vooral de grote ideologieën aan en zegt als we de maatschappij willen verbeteren, dat we dat beetje bij beetje moeten doen. Piecemeal engineering noemde hij dat. Als iets niet goed werkt, moet je dat een beetje veranderen. Je moet niet met hele blauwdrukken komen, zoals het communisme deed.

Wat zou het mooi zijn als dit in het onderwijs weer de gewoonte zou worden. Op andere terreinen van de politiek is het vaak wel het geval. Het gaat mij echt aan het hart. Ik kom uit een onderwijsfamilie. Ik heb in mijn leven veel lesgegeven. Ik heb kinderen die naar school gaan. Uiteindelijk gaat dit ook over ontzettend veel kinderen die minder bevoorrecht zijn dan de mijne en mijn studenten; kinderen die überhaupt niet meedoen en in dat rapport ook geen belangrijke plaats hebben.

Dat zijn al die kinderen die op het vmbo zitten: zestig procent. Ik vind het nogal wat om tegen die kinderen te zeggen dat kennis er niet toe doet. Die weten ontzettend weinig. Om dan van die kinderen te zeggen: 'Als ze maar de vaardigheden hebben. Als ze het maar een beetje kunnen, dan kunnen ze alles opzoeken.' Je kunt niks opzoeken als je niks weet. Daar zit een soort professionele arrogantie in die we alleen maar verwerpelijk kunnen noemen.

Bovenstaande tekst werd eerder uitgesproken door filosoof Maarten Doorman in Brainwash Radio, de verhalende nieuwsanalyse van Human op NPO Radio 1. Elke laatste maandag van de maand, 20:30 tot 21:30 uur. Ook beschikbaar als podcast.