Componist Merlijn Twaalfhoven: om de planeet te redden zullen we moeten veranderen

'Ik zocht naar een woord, en het woord 'kunst' is zo beladen. Je denkt daarbij al snel aan iets verhevens: schilderijen, composities, choreografie of literatuur. Maar wat er gebeurt als je een compositie of schilderij maakt, is veel meer dan schilderen of componeren. Er gebeurt van alles, en dat begint met een open en frisse blik in de wereld staan, met kijken en waarnemen. De betovering van de wereld zien achter de gewenning.'

'We zijn allemaal gewend aan de wereld. Als ik door het verkeer fiets, moet ik snel kunnen zien welke obstakels er zijn: dit is een auto, of een lantaarnpaal. Maar tegelijkertijd is er ook een andere, tragere blik waarmee je kunt kijken naar wat de wereld is: wat voor kleuren, wat voor vormen, en wat voor gevoelens brengen die voort? Die manier van kijken is heel belangrijk voor kunstenaars. Ook voor het voelen: het toelaten van ervaringen waar je geen label op kunt plakken, die onbestemd zijn en nog geen woorden hebben.'

'En vervolgens gaat het erom verbeeldingskracht aan te zetten. Wat zou er gebeuren als… Stel je voor dat… Dan ga je eigenlijk al creëren. Eerst nog in je hoofd, maar de volgende fase is dat je met de materie iets gaat bouwen of kneden. In die zin klopt het idee van abstracte kunst niet, want kunst is nou juist het fysieke waarmee een abstract idee of gevoel een plek krijgt in de wereld, en iets wordt wat je kan pakken, zoals een beeld of een geluid. Dat zijn stappen die voorafgaan aan een kunstwerk, die niet alleen leuk zijn voor kunstenaars, maar bij iedereen ervoor kunnen zorgen dat het leven rijk kan zijn. De laatste fase van bouwen en dingen creëren is daarbij enorm belangrijk, juist in deze tijd.'

'We zullen moeten veranderen. We leven in een wereld die als een razende is ontwikkeld. Als je alle soorten grafieken over bevolkingstoename, de economie, over de vervuiling die we uitstoten bekijkt, zie je een soort hockeysticks die duizenden jaren heel vlak waren, en de laatste jaren ineens de lucht inschieten. Er is iets geëxplodeerd in ons bestaan op aarde, en dat is niet houdbaar. Dat gaat totaal mis. Dus we zullen totaal moeten veranderen, en om dat te kunnen doen, hebben we een beeld nodig. Als wat we nu doen niet kan omdat het onmogelijk is, wat gaan we dan wel doen?'

'Om het alternatief te ervaren en te onderzoeken is er meer nodig dan de wetenschap dat de deeltjes CO2 in de lucht omlaag moeten. Want die deeltjes, die zien we niet, die proef je niet, die ruik je niet. Dat ervaar je niet, dus dat werkt niet. Er is ook meer nodig dan een regering die een nieuwe wet invoert en zegt: het moet nu eenmaal. Dat werkt soms heel goed, dus het moet ook gebeuren, maar het is niet genoeg. We willen ook begrijpen en geloven in een goede wereld die anders is dan nu. Die wereld is mogelijk, maar om dat te ervaren zullen we moeten gaan maken, oefenen en spelen, ook om fouten te kunnen maken. Het speelse van de kunstenaarsmindset, maar ook de blik op het ideaal, dat is nu ongelofelijk hard nodig.'

'Dat moet je niet outsourcen en zeggen: daar hebben we een paar professionals voor, daar kun je op donderdagavond in het Concertgebouw luisteren naar een mooie wereld. Nee, iedereen zou moeten kunnen zeggen wat die mooie wereld is en wat zijn of haar bijdrage daaraan is. Dat lijkt me heel vanzelfsprekend. Als ik aan de verhalen van mijn grootvader over de Tweede Wereldoorlog denk: als je dan leefde, kon je ook niet zeggen dat je de bezetting zou outsourcen aan een paar militairen, of een aantal mensen in de regering. Nee, iedereen speelt een rol om in zo'n immense crisis te zorgen voor elkaar of onderduikers, voor het verzet, of op een andere manier te zorgen dat je het overleeft. Dat is nu ook aan de hand. Wij zijn allemaal nodig om die omwenteling mogelijk te maken.'

'Alleen naar de problemen kijkt, kan je een gevoel van machteloosheid geven. Als ik naar documentairefestival IDFA ben geweest en dan zeven films achter elkaar zie over kindjes in de gevangenis in Georgië, wat er in het regenoerwoud gebeurt en over pinguïns die stikken in plastic, dan voel ik me ongelofelijk machteloos. Ik geloof dat als je dingen kunt doen, maken, zien en ervaren, dat als je een klein beetje van de goede wereld ziet, je dan extra duidelijk ziet wat er allemaal nog moet gebeuren, maar ook perspectief ervaart. Dus stel je voor dat je ergens een stuk parkeerplaats koopt, en er komen bomen, vruchten en vlinders, dan zie je iets heel moois en tastbaars, maar je ziet ook alle andere parkeerplaatsen en ziet wat er nog kan gaan gebeuren.'

'De balans vinden tussen daadkracht en zien wat er nog moet gebeuren, is noodzakelijk. Dan heb je een menselijke maat, en je voelt: dit is wat ik kan. Ik heb al dit beton weggehaald, en dit is hoe ik het verschil maak, en de volgende kan ik ook. Je bent dan zichtbaar voor anderen en in die zin ook besmettelijk. Anderen zien dat en denken: hé, dat kan ik ook. Zoveel mensen dromen wel van iets, maar denken vaak dat het te groot of niet realistisch is. Terwijl als je begint met het het te uiten en te proberen, het spel en de ruimte om te falen en twijfelen is allemaal nodig, dan boor je een idealisme aan wat heel praktisch kan worden.'

'Dit is een voorbeeld van een kunstenaar die je op een hele mooie manier laat voelen: wat is er aan de hand? Het is nodig om met verschillende blikken te kunnen kijken en in dit geval je eens voor te stellen: hoe zou het zijn om aan mijn achterkleinkinderen uit te kunnen leggen dat de wereld zo ongelofelijk in nood is gekomen. Dat we het verpest hebben. Hoe leggen we dat uit? Stel je dat maar een keer voor.'