Kiezen is moeilijk, de wereld niet zwart/wit en het leven oneindig veel complexer dan we kunnen doorgronden. Een aan waarschijnlijkheid grenzende onzekerheid is het hoogst haalbare. Dat stelt essayist Jan Postma. Hij schrijft voor De Groene Amsterdammer en in 2017 kwam zijn essaybundel Vroege Werken uit.

Je hebt een waanzinnig mooie stijl die zich goed zou lenen voor fictie. Toch schrijf je alleen non-fictie. Waarom?

'Toevallig heb ik laatst voor het eerst een kort verhaal geschreven, fictie. Dat vond ik heel leuk, maar ik deed het omdat iemand het vroeg en er een concrete aanleiding was. Ik denk dat ik het echte leven al zo ingewikkeld vind en dat ik daarin zo graag helderheid wil aanbrengen en nuance wil zoeken, dat ik nooit de behoefte heb gevoeld om dat totaal onzekere domein daaromheen ook nog eens te betreden.'

Is dat wat schrijven voor jou is, houvast zoeken en de realiteit terugnemen?

'Het komt voor mij neer op het willen begrijpen van de dingen. Ze in een vorm proberen te vangen waarin er sprake is van een soort schijncoherentie. Je weet dat het allemaal totaal willekeurig en toevallig is, maar het is heel fijn om de dingen die je interessant vindt te doorgronden en ze een plek in het geheel te kunnen geven.'

Ik denk dat ik geneigd ben tot een heel diepe ironie, maar zoiets moet niet doorslaan in cynisme. Je kunt niet zomaar grappen maken om het grappen maken.

Jan Postma spreekt met Johan Fretz over zijn schrijven, het lawaai van Twitter, het belang van stilte en de ervaring die zijn leven zo radicaal veranderde, de geboorte van zijn dochter. Fretz, zelf net vader, is geraakt door het boekje Geringere schepsels dat Postma hem opstuurde, waarin hij schrijft wat het vaderschap voor hem betekent. Hij citeert een passage over de geboorte van Postma's dochter:

'Ze verandert zo moeiteloos van iets in iemand. Ik zie het voor mijn ogen gebeuren. Wanneer ze je wordt aangereikt voltrekt zich een vloeiende metamorfose van iets dierlijks, naar iets buitenaards, naar iets onmiskenbaar menselijks. Ze verandert in hooguit een uitgerekt moment van een vaag idee naar iets wat er voor alles is, iets wat voor alles leeft. In iets dat niets dan leven is.'

Ze praten erover in Brainwash, de podcast van Human waarin denkers over hun leven en ideeën vertellen aan de hand van muziek (abonneer je via Apple, Spotify, of RSS-feed).

Hoe bepalend was de geboorte van je dochter voor jou, als mens en als schrijver?

'Volgens mij is de kern van die ervaring dat die op een gekke manier zowel totaal particulier als heel universeel is. Iedereen is geboren en heel veel mensen krijgen een kind, maar dat beleef je op een totaal eigen manier. Je kunt niet ontkennen dat het je leven totaal definieert, althans dat is bij mij het geval. Ik zal een voorbeeld geven. Net als iedereen gingen we van tevoren naar iemand toe die vertelt wat je kunt verwachten, welke oefeningen je kunt gaan doen en dergelijke. Het was een ontzettend vriendelijke vrouw, heel intelligent. Ze begon ons te vertellen wat er zou gaan gebeuren en wat we zouden gaan meemaken. Op dat moment kon ik niet helemaal doorgronden wat er gebeurde, maar alles in mij begon zich te verzetten tegen wat die vrouw zei.'

Omdat de ervaring al vaststond?

'Toen ik weer buiten stond, was ik woedender dan ik me ooit had gevoeld. Het was inderdaad zo dat die vrouw mijn ervaring aan het vastleggen was voordat ik die zelf had gehad. Op dat moment besefte ik hoe nieuwsgierig ik was naar wat ik zou gaan voelen. Dat is iets wat ik daarvoor nooit zo had ervaren, die nieuwsgierigheid naar gevoelens. Ik dacht veel na en ik was op een meer intellectuele manier met de wereld bezig.'

Een van de nummers die Jan Postma uitkoos voor de podcast is A Little Ray of Sunshine van de Australische band Axiom. 'Het is het meest sentimentele popliedje dat ik ken en het gaat over de geboorte van een meisje. Ik kan er niet omheen dat alles een beetje uit het lood is geslagen sinds ik een kind heb.'

Op Twitter maak je veel grappen en reageer je op de actualiteit, terwijl je dat in je werk veel minder doet.

'Dat is wat het medium doet: de actualiteit naar je toebrengen en je vragen om daarop te reageren. Twitter is hardop nadenken, alleen dan wel met een zekere welbespraaktheid. Je kunt na vijf minuten nog steeds gevat zijn.'

Als een of andere politicus weer iets doms heeft gedaan en jij maakt daar op Twitter vijf scherpe grappen over, doe je dat dan voor de lol, of zit er ook ernstige woede achter?

'Ik denk dat ik geneigd ben tot een heel diepe ironie, maar zoiets moet niet doorslaan in cynisme. Je kunt niet zomaar grappen maken om het grappen maken, zonder dat er nog iets onder schuilt. Mensen zien vaak over het hoofd dat ironie niet losstaat van wat je eigenlijk vindt. Het is misschien een omkering, of wat dan ook, maar er schuilt wel een kern in. Ironie wordt als excuus gebruikt om dingen te zeggen die je eigenlijk niet mag zeggen, altijd door mensen die niet doorhebben dat ze het wél echt vinden, of er niet voor durven te gaan staan.'

Twitter nodigt niet bepaald uit tot stilte. Het nummer 4'33" van John Cage dat je hebt uitgekozen doet dat wel.

'Onze tijd is volgens mij een ervaring van weinig rust en stilte. Dat hangt natuurlijk samen met mijn eigen leven, van een kind hebben, ergens in de dertig zijn en de hele tijd achter de feiten aanlopen. Maar ik denk dat het ook echt iets van onze tijd is. Dat we nog niet helemaal helder hebben, of hebben geaccepteerd, hoe radicaal de hoeveelheid prikkels en input waar we mee te maken hebben ons leven heeft veranderd. Ik heb geen idee wat voor gevolgen dat heeft of gaat hebben.'

'Ik zat net 4 minuten en 33 seconden lang ik weet niet wát te doen, toen ik me ineens bewust werd van het tempo waarin gedachtes binnenkomen en andere dingen zich aandienen. Ik vroeg me af of dat ermee te maken heeft dat ik in mijn dagelijks leven de hele dag via allerlei kanalen gedwongen wordt om in een noodtempo over steeds andere dingen na te denken. Als dat niet het geval was, zouden mijn gedachten dan hele andere vormen of tempo's aan hebben genomen?'