Blinde ambitie. Vechten om de top te bereiken zonder enig besef van de ravage die je onderweg aanricht. Maar het kan ook betekenen: om grote dingen te bereiken, moet je je juist blind houden voor wat er allemaal om je heen gebeurt. Dat is het dilemma van ambitie: houd je je blind voor de gevolgen van je streven, dan benadeel je anderen. Besteed je wel aandacht aan de repercussies van je ambitie, dan bereikt je nooit je doel.

Ik moest aan 'ambitie' denken, toen ik Yorgos Lanthimos' nieuwe film The Favourite zag, waarin twee vrouwen elkaar bevechten om de gunsten van een derde. Vlak daarna las ik in NRC het essay van Bas Heijne over de moraliteit van topbestuurders. Bijvoorbeeld ex-politicus en eurocommissaris Neelie Kroes. Heijne vraagt zich af hoe Kroes in hemelsnaam adviesraadslid kon zijn van een vastgoedproject van de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman, temeer in het licht van de brute moord op de journalist Jamal Khashoggi in het Saoedische consulaat in Istanbul.

Als je dit zo leest dan denk je: deze mevrouw zou — wat blinde ambitie betreft — zó passen in de hofhouding van Anna Stuart, die van 1702 tot 1707 koningin van Groot-Brittannië was. Queen Anne, in The Favourite, heeft geen ambitie, behalve om kinderen te krijgen. Dat lukt niet; zeventien keer heeft ze al een miskraam gehad. Als troost heeft ze zeventien konijntjes rondrennen in de binnenkamers waar ze staatszaken regelt. Een oorlog tegen Frankrijk, bijvoorbeeld.

Tekst loopt door onder de video.

Trailer bij de film The Favourite.

Haar belangrijkste adviseur is de beeldschone Lady Sarah Churchill. En die heeft ambitie te over. Om in de gunst van de koningin te blijven, duikt ze in bed met Hare Majesteit. Niet om liefde of om de seks. Want deze Queen Anne is een lelijke, knettergekke vrouw met allerlei kwalen (haar benen moeten constant worden gemasseerd vanwege jicht). Seks met de koningin is voor Lady Sarah slechts een middel om macht te verkrijgen. En te behouden.

Zo op het oog heeft Lady Sarah een nobel doel: door haar invloed bij de koningin zorgt ze ervoor dat Anne verstandige beslissingen neemt over de oorlog in Frankrijk, waar Sarah's echtgenoot, de hertog van Marlborough, de leiding heeft over de Britste soldaten.

Maar dan verschijnt het nichtje van Lady Sarah, de jonge Abigail, op het toneel. Ook zij barst van de ambitie. Aanvankelijk is dat uit nood geboren. Haar vader is het familiefortuin kwijt geraakt. Om zichzelf op te trekken uit de modder begeeft ze zich naar het hof. Via Lady Sarah krijgt ze een baantje in de keuken. Tijdelijk. Want Abigail richt haar pijlen veel hoger…

Binnen de kortste keren is Queen Anne totaal in de ban van die nieuwe, sexy 'bediende'. Eerst verzorgt Abigail de pijnlijke benen van de koningin. En luistert ze geduldig naar alle zorgen. Het verdriet om al die dode kindjes. De eenzaamheid. Niemand die haar snapt. Het duurt niet lang voordat Abigail en Anne het bed met elkaar delen. En er een nieuwe gunsteling is, een nieuwe favourite, een nieuwe Lady of the Bedchamber. De woede van Lady Sarah is zinloos. Daarmee haalt ze zich de toorn van Anne op de hals. En wordt ze verbannen uit de hofhouding. Om nooit meer terug te keren.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Emma Stone als Abigail in The Favourite (foto: Fox Searchlight).

Wat is nu het verschil tussen de ambitie van Abigail en die van Lady Sarah? Beiden willen zo op het oog hetzelfde: status en macht. Maar Lady Sarah wil wel meer; ze draagt ook de nationale belangen op het hart. Zie de oorlog tegen de Fransen. Ze gebruikt haar invloed om de politieke besluitvorming zo te laten verlopen dat die de strijdende Britse soldaten ten voordeel strekt. Abigail daarentegen streeft naar niets behalve het eigenbelang. Dit maakt haar blind voor de gevolgen van haar ambitie.

The Favourite laat zien dat een elite niet zonder ambitie kan. Maar hoe rijm je dat met moreel integer gedrag? Ik denk dat ook onze politici zichzelf die vraag iedere dag stellen. Bewust of onbewust. Soms proberen ze hun blinde ambitie goed te praten, zoals Neelie Kroes die, gevraagd naar haar dubieuze connectie met het brute Saoedische regime, zegt dat ze die als een kans ziet het met de kroonprins te hebben over 'mijn standpunten over bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting.'

Bas Heijne vindt dat schijnprogressiviteit. Hij schrijft: 'Wie voor de bühne laat zien dat hij het hart op de goede plek heeft, dat zijn bedrijf zich inzet voor een betere wereld, kan achter de schermen gewoon zijn slechte gang blijven gaan.'

Als dit op Neelie van toepassing is, dan vindt ze in Abigail en Lady Sarah twee perfecte geestgenoten. Ambitie ís iets wat achter de schermen gebeurt. Een slim spelletje. Maar zodra het daglicht komt, blijkt dat ambitie en moreel integer handelen niet samengaan.

Als je cynisch wilt zijn, kun je zeggen, maar ambitie is per definitie blind: je ziet niet eens de negatieve gevolgen van je daden. Je bent dan succesvol, zoals Neelie en Abigail. Lady Sarah daarentegen laat wel morele verantwoordelijkheid zien. En dát nekt haar.