Winston Churchill is terug.

  • De acteur Gary Oldman is genomineerd voor een Oscar voor zijn rol als de legendarische Britse leider in Darkest Hour;

  • De huidige premier Theresa May van wie gezegd wordt dat ze 'een Winston Churchill kan worden' als ze de Brexit-besprekingen goed doorstaat (dat zei Donald Trump, maar toch…);

  • De Britten hunkeren naar een Churchill nu ze - zoals deze week bekend is geworden - daar op hun eiland het gevaar lopen het doel te worden van een enorme Russische cyberaanval, met duizenden doden als mogelijk gevolg.

Wie Churchill zegt, zegt taal. Die van zijn beroemde speech vlak na de slag om Duinkerke, op het moment, zou je denken, dat het Britse volk verslagen was: 'We shall fight on the beaches, we shall fight on the landing grounds, we shall fight in the fields and in the streets, we shall fight in the hills; we shall never surrender.'

Tekst loopt door onder de video.

Taal. Die ook al zo belangrijk was bij Marcus Tullius Cicero. Advocaat, consul en redenaar die als geen ander politiek en retoriek met elkaar vermengde in zijn beroemde speeches in de tijd van de Romeinse republiek. En die van Shakespeare die in Henry V de Engelse koning een inspirerende toespraak laat leveren vlak voor de slag bij Agincourt in 1415.

Wat Cicero en Shakespeare en Churchill met elkaar verbindt, is het element twijfel.

De afgelopen jaren heb ik ademloos de romans van de Engelse schrijver Robert Harris over Cicero gelezen. Doordat het fictie is, voel je heel goed in de vertelling aan hoe Cicero als consul twijfelt (bijvoorbeeld over de noodzaak van het folteren en executeren van samenzweerders).

En wat Shakespeare briljant maakt is dat je door taal in het hoofd van de twijfelende personages bent, het sterkst nog in het geval van Hamlet.

Juist dát tekent de genialiteit van Gary Oldmans performance als Churchill in Darkest Hour: de beroemde man twijfelt er een eind op los. Moet Groot-Brittannië buigen voor Hitler door toe te treden tot vredesbesprekingen bemiddeld door Mussolini? Ja, duizendmaal ja, is het antwoord van iedereen met verstand. We zitten immers middenin het drama van Duinkerke. Hoe kun je hier ooit als winnaar uit de strijd treden? Churchill vermoedt van wel. Maar niet meer dan dat.

Tekst loopt door onder de foto.

© Brainwash

Winston Churchill (Gary Oldman) in Darkest Hour.

Dus, politiek gedoe. Winston, die zelf in oorlogen heeft gevochten, stapt onderweg naar Westminster uit zijn dienstauto en doet iets wat hij vaak deed: hij verdween. In de film zien we waarheen: de metro in. In een rijtuig herkennen de forensen hem. En Winston begint met hen te praten, zoals je dat waarschijnlijk doet in tijden van angst waarin menselijk contact troost kan brengen.

'Wat moeten we doen met die nazi?', vraagt Winston. Alsof de mensen dat zouden weten. Maar dan blijkt dat zij geen moment twijfelen. 'Vechten! Geen vrede!' En: 'We zullen nooit opgeven!' Zo, suggereert Darkest Hour, kreeg Churchill inspiratie voor zijn beroemde speech. Het is, zou je kunnen zeggen, een staaltje populisme van jewelste, en als je de film zo bekijkt, dan kun je niet zeggen dat de speech gebaseerd is op niets anders dan lucht. Een toneelspel met taal, zoals dat van Cicero en Shakespeare.

Tekst loopt door onder de video.

Darkest Hour (2017) trailer, regie Joe Wright.

Twijfel en leiderschap gaan heel goed samen in fictie, maar niet in het echte leven. Moderne politici worden erop afgerekend als zij publiekelijk twijfelen. Als het lijkt of ze het niet weten (zie die arme premier May en haar Brexit-gebungel).

Ik vraag me af of we Churchill nog zouden bewonderen als het echt zo was dat hij gemotiveerd werd door zoiets banaals als een gesprek met mensen in een metro. (De grote Churchill! Die niet weet hoe het verder moet en dan maar een praatje met de mensen gaan maken…)

Terwijl twijfel toch iets positiefs is.

Wie twijfelt doet niet aan zekerheden, maar onderzoekt via taal verschillende schakeringen van betekenis (zie de shakespeareaanse pun of woordspel). Maar hier komt vervolgens bij: logos (element in de klassieke retorica). Dat wil zeggen: het doorberedeneren van álle betekenissen van ogenschijnlijk tegenstrijdige argumenten.

Deze Churchill-film is een lofzang op de twijfel die via taal mogelijk wordt. Een lofzang op het ver-woorden van het 'niet-zeker-weten'. Churchill, zo stel ik mij het voor, zou hebben gezegd, misschien in Westminster, in het House of Commons: 'Honorable members, we must néver allow the facts to get in the way of a good story.'