Deze week zag ik Dunkirk, Christopher Nolans nieuwe film over Operatie Dynamo, de evacuatie in mei 1940 van zo'n 400.000 leden van de Britse expeditiemacht van het strand van Duinkerken. Een film over het trauma van oorlog voeren, over twijfel, angst en dapperheid.

Een paar dagen later ontstaat er grote ophef over een reclamecampagne van SIRE, de stichting voor ideële reclame, waarin men pleit voor het onderkennen van het belang van 'jongensgedrag' voor de psychische ontwikkeling van jongens.

Boys will be boys, is de implicatie van de boodschap, en dat is dus iets anders dan girls will be girls.

De tekst loopt door onder de video.


SIRE reclame: Laat Jij Jouw Jongen Genoeg Jongen Zijn?

Dunkirk en dan SIRE — het klinkt wrang, maar het eerste wat bij mij opkwam was de vraag of de heldendaden tijdens 'Dunkirk' eigenlijk niets anders waren dan 'jongensgedrag', in ieder geval zoals we die in de film zien.

Toen ik klein was bouwde ik Spitfires. En Messerschmitts. En Stuka's. En tanks en schepen. En wat al niet meer. Het waren van die bouwpakketten van het merk Airfix. Ik weet het nog goed want een paar jaar geleden, op vakantie in Engeland, kocht ik zo'n setje. Ik ging ermee aan de slag met mijn jongste zoon Victor. Knippen, plakken, verven. Het werd uiteindelijk een Spitfire. Die hebben Vic en ik nog steeds.

Jongensgedrag. Daar doet Dunkirk mij aan denken, vooral die segmenten waarin Farrier, een piloot van de Royal Air Force, in zijn Spitfire tegen de Luftwaffe vecht.

Tijdens de dogfights tegen de Duitse Stuka's die de weerloze Britse soldaten op het strand van Duinkerken bombarderen, realiseert Farrier zich dat zijn Spitfire niet genoeg brandstof over heeft om nog terug te keren naar Engeland.

Hij moet kiezen: doorvechten of rechtsomkeer maken, richting veiligheid.

We zien zijn gezicht niet. Alleen de ogen. Vol twijfel. Welke beslissing hij neemt wordt niet alleen bepaald door zijn training. Maar ook door zijn opvoeding.

Terug naar SIRE. Eén van de stellingen luidt: 'Jongens te veel afremmen remt hun ontwikkeling. Ze verliezen sneller hun motivatie en hun prestaties gaan achteruit.'

De controverse rond de campagne is begrijpelijk; het is een lastige kwestie. In de samenleving is er immers een brede consensus dat jongens en meisjes gelijk zijn. Dat zegt SIRE ook. Maar vervolgens gaat het in de reclame over hoe verschillend jongens en meisjes wel niet zijn.

In dit verband laat Dunkirk iets interessants zien.

Aannemelijk is dat de Spitfire-piloot Farrier geen last had van moderne opvattingen over het opvoeden waarvoor SIRE waarschuwt. We hebben het over Engeland circa jaren dertig en veertig; Farrier ging waarschijnlijk naar een kostschool voor jongens waar hij meer dan de helft van zijn tijd zou hebben doorgebracht met sporten in de buitenlucht. Deze opvoeding — afgestemd op zijn geslacht — bepaalt wat hij nu op dit cruciale moment in Dunkirk doet.

Wat is zijn prestatie, wat is zijn motivatie?

Nou, dit: in de film trekt Farrier de smoorklep van zijn Spitfire open — hij kiest koers richting Duinkerken. Ook al weet hij dat het heel waarschijnlijk zijn dood betekent.

De tekst loopt door onder de video.

Trailer van Dunkirk (2017).

Een magnifiek moment. Bepaald door — voor mijn gevoel — jongensgedrag. Onhebbelijkheid, iets doms doen met gevaar voor eigen leven. Misschien zelfs het resultaat van het ravotten, van lichamelijk spel waarbij je niet bang bent jezelf of een ander pijn te doen. Het gaat om een bepaald soort durf. Om het nemen van risico's. Om een bereidwilligheid, of gewilligheid, je handen vies te maken.

Als dít de dingen zijn waarbij jongetjes gedijen… waarom ze dan niet de ruimte geven. We hebben de jongetjes nodig. Neem Farrier. Het ís een dirty job die hij moet doen in Dunkirk. Een job voor een jongetje.

meer weten?

Bovenstaande tekst werd eerder uitgesproken door Gawie Keyser in Brainwash Radio, de verhalende nieuwsanalyse van Brainwash op NPO Radio 1. Elke laatste maandag van de maand, 20:30 tot 21:30 uur. Ook beschikbaar als podcast.