Avinash Changa: Virtual Reality creëert echte herinneringen

Als zoon van drugsverslaafde ouders heeft Changa bepaald geen gemakkelijke jeugd gehad. In de jaren 70 verhuist het gezin vanuit Suriname naar Nederland. 'Mijn vader en moeder konden geen baan vinden, hadden te maken met discriminatie. Ze waren naïef, kwamen in aanraking met de verkeerde mensen. Eerst was het alcohol en softdrugs, later zijn ze aan de harddrugs verslaafd geraakt.' De situatie thuis was niet te houden, zo zegt hij zelf. 'Er was veel geweld, er werd gedeald in huis. Jonge ouders, twee jonge kinderen, een kleine woning. Vanaf de vroegste herinneringen die me bijstaan, wist ik dat het niet klopte. Dat het bij ons thuis anders was dan bij vriendjes. Maar ik wist ook: dit is niet hoe mijn moeder het gewild had. Dit was niet het leven dat ze voor ons en voor haarzelf wilde. Ik heb nooit het gevoel gehad dat het haar schuld was.'

Na een politie-inval in de woning – zijn moeder komt in de gevangenis terecht – valt het gezin uit elkaar. 'We werden uit huis geplaatst, mijn zus en ik. Ik was een jaar of twaalf en kwam terecht in een tehuis voor Surinaamse jongens. Daar paste ik niet. Na een week heb ik mijn spullen gepakt, ben naar school gegaan en nooit meer teruggegaan naar dat tehuis.' Naar eigen zeggen glipt hij door de mazen van jeugdzorg, door de mazen van het systeem. Hij komt op zichzelf te wonen. Met bijbaantjes scharrelt hij geld bij elkaar om boodschappen te kunnen doen. Het is in die bewogen tienerjaren dat Changa in contact komt met VR.

'Ik was altijd al gefascineerd door speelgoed en spellen waarmee ik mijn eigen wereld kon creëren. Stripboeken, lego, rollenspel Dungeons & Dragons en later een Commodore 64, waarop ik zelf spelletjes programmeerde. De eerste VR-bril die ik ophad, was een amateuristisch ding. Heel groot en zwaar, en het zag er onbeholpen uit. Dat is lang zo gebleven, tot in 2013 de Oculus Rift uitkwam. Met het eerste prototype van die bril ben ik gaan knutselen. Dan kom je erachter dat de hardware helemaal niet zo belangrijk is. Veel belangrijker is wat je ermee kunt, wat de bril voor jou als mens kan betekenen. Wat als we voorbij games gaan? Wat als we mensen naar andere werelden kunnen brengen, of naar andere momenten in de tijd, naar plekken waar je fysiek niet meer naartoe kunt?' In hetzelfde jaar als de introductie van de Oculus Rift start Changa zijn onderneming WeMakeVR. Inmiddels schrijven The New York Times en Forbes over hem, en omschrijft de BBC hem als 'een van de belangrijkste figuren binnen de VR-sector.'

Wat is VR precies?
'Het is een abstract gegeven. Uiteindelijk moet je het een keer hebben meegemaakt, moet je een keer zo'n bril hebben opgehad. Het is een soort taal, die het voor jou als mens mogelijk maakt om ervaringen te hebben die je niet kunt hebben door middel van film of foto. Je doet een bril op en ineens sta je op een tropisch strand. Of ben je in de Notre Dame van voor de brand. Er is veel onderzoek naar gedaan en VR wordt door de hersenen ervaren als realiteit: er worden daadwerkelijk nieuwe herinneringen aangemaakt in het brein als je een goed gebouwde VR-ervaring hebt. Stel, je bent 80 jaar oud en niet zo mobiel meer: met VR kun je met je kinderen en kleinkinderen een spelletje spelen alsof ze aan de andere kant van de keukentafel zitten. Je kunt met ze praten. Je kunt elkaars expressie zien. Je kunt een volwaardige menselijke ervaring hebben, terwijl jij aan de andere kant van de wereld zit. Met Skype of FaceTime lukt dat niet, dan is die emotionele connectie er niet.'

Dat gaat veel verder dan video?
'Het gaat heel ver. Er zijn testen gedaan met kinderen in brandwondencentra. Als het verband en de zalf vervangen moet worden, is dat heel pijnlijk. Het blijkt dat als je kinderen met VR in een omgeving brengt waar het heel koel is, ze zonder medicatie tot veertig procent minder pijn ervaren. Als je iets in een virtuele wereld leert, vertalen die ervaringen zich naar de praktijk. Je gaat je bijvoorbeeld anders gedragen in het verkeer, of anders naar andere mensen kijken. Stel je voor dat je middels VR een dag door de ogen kunt kijken van iemand die aan de andere kant staat van een oorlogsconflict. Dan realiseer je dat dat ook mensen zijn, die liefde voelen en angsten hebben. Dat krijg je niet voor elkaar met een 2D-scherm.'

Dat gaat dus een stap verder dan vluchten in een virtuele wereld?
'Het is een combinatie. Ik geloof dat de toekomst van VR op de lange termijn in toepassingen zit die het leven beter maken. Tegelijk is er een enorme markt voor entertainment. Dat moet een beetje hand in hand gaan. Met WeMakeVR maken we tegelijkertijd toepassingen voor de zorg als ook voor bijvoorbeeld virtuele concerten, waarbij je als gebruiker ineens bij je favoriete band op het podium kunt staan. Dat laatste zorgt er ook voor dat er geld binnenkomt waarmee we die projecten voor zorg of onderwijs kunnen bekostigen.'

Gaat de techniek niet te snel voor wat wij aankunnen?
'Dat is een vraag die bij elke nieuwe technologie gesteld wordt. Bij de introductie van de boekdrukkunst waren mensen bang dat ze dom zouden worden, omdat ze niets meer hoefden te onthouden. Bij de komst van de rekenmachine en de computer gebeurde iets soortgelijks. Maar mensen zijn heel flexibel, passen zich snel aan. Je ziet nu al dat chirurgen die VR gebruikt hebben in hun opleiding, 56 procent minder fouten maken dan chirurgen die dat niet hebben gedaan. De vraag is vooral wat we met de techniek doen. Die vraag moet de industrie stellen, maar we moeten er ook als maatschappij een standpunt over innemen. Dat iets technisch kan, betekent nog niet meteen dat het goed is. Er is veel meer aan de hand in onze wereld: klimaatverandering, onrust, oorlogen. Vaak is dat een ver-van-je-bed-show. We zijn niet meer ontvankelijk voor beelden in de media. Maar als jij door middel van VR de bomenkap in de Amazone daadwerkelijk meemaakt, komt dat als een mokerslag binnen.'