Drugsprofessor Peter Cohen: wat we zien als verslaving, is cultureel bepaald

Verslaving. Het is een woord dat Cohen niet snel in de mond zal nemen. 'Dat wat wij verslaving noemen, dat mensen zich heel erg hechten aan iets en daar ook niet buiten kunnen of willen, dat gedrag kennen we allemaal. En het woord impliceert veel meer dan het op het eerste gezicht blootgeeft. We noemen verslaving een ziekelijke aandoening, en creëren afstand tussen hen die we verslaafd noemen, en onszelf. Verslaafden lijden eraan, maar, denken we: wij toch zeker niet.'

Zelf heeft Cohen er altijd voor gewaakt om die afstand niet te nemen, om dat onderscheid niet te maken. 'Ik merkte dat er eigenlijk niet zo heel veel verschil is tussen hen die we verslaafd noemen, en mijzelf. Zij hingen aan bepaalde stoffen, waar ik geen interesse in had. Ik heb wel eens heroïne geprobeerd, maar ik vond er niets aan. Ik heb alle stoffen gebruikt, die mijn informanten ook gebruikten. Zij vertelden me dan wat het voor hen deed, waar ze last van kregen als ze er te weinig van hadden, wat ze zich dan inbeelden. Ik heb mezelf de taak gegeven om altijd dat gesprek aan te gaan, over alles te overleggen. Daardoor ben ik ze niet als andere mensen gaan zien', zegt hij in Brainwash Zomerradio.

Hoewel Cohen sinds 2007 met pensioen is, geldt hij nog steeds als een van de belangrijkste onderzoekers in Nederland naar drugsgebruik en verslavingsbeleid. De 'drugsprofessor' wordt hij genoemd. Hij studeerde sociologie en sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij in 1990 promoveerde op zijn proefschrift Drugs as a Social Construct, dat veel bijval krijgt. In 1993 ontvangt hij als eerste niet-Amerikaan de prestigieuze Lindesmith Award. Volgens Cohen is het de sociale omgeving, de cultuur, die bepaalt wat we zien als drugs en verslaving en wat niet. En bovendien verandert dat door de tijd heen.

Cohen spreekt in dit verband van 'bindingen' en 'afhankelijkheden'. 'We zijn allemaal in staat in hele sterke bindingen aan te gaan, met objecten in onze omgeving, met andere mensen, met ideeën. Die laten we ons niet zomaar afnemen. Mensen zijn zelfs bereid om te sterven voor die bindingen', zegt Cohen, die erop wijst dat we allemaal meer of minder sterke afhankelijkheden ontwikkelen in het leven. 'Afhankelijkheid is een centraal aspect van ons aller bestaan. De een is afhankelijk van de voetbalclub en weet zonder niet meer te functioneren. Een ander van de hond en is bereid om duizenden euro's te betalen als het dier ziek wordt. Weer een ander heeft dat met een stof, met een drug.'

Hoe we die bindingen en afhankelijkheden waarderen, is cultureel bepaald, anders voor verschillende groepen mensen en afhankelijk van de tijd waarin we leven. 'Ik moet in dit verband ook denken aan de Britse schrijver Oscar Wilde. Die had een enorme binding met erotiek met mannen en was niet bereid om dat op te geven. In zijn tijd was dat strafbaar. Wilde is veroordeeld en verbannen naar het buitenland. Die bindingen waren aan het eind van de 19e eeuw niet alleen crimineel, maar ook immoreel. Je moest dat verbergen, zoals je ongehuwd moederschap ook moest verbergen.' Culturen maken ontzettend veel uit, maar ze zijn ook plastisch en veranderlijk, zegt Cohen. Dat hij opgroeide in een tijd dat abortus verboden was, en seks voor het huwelijk een schande, laat zien hoe mensen door culturele opvattingen in het verdomhoekje kunnen worden gezet voor zaken die in andere tijden geen probleem worden gevonden.

Cohen wijst erop dat we ook heel anders naar drugsgebruik kijken, als dat gemedicaliseerd is. 'Er zijn afhankelijkheden die dan weer wel mogen. Als de dokter honderd milligram morfine voorschrijft, dan vinden we het helemaal niet erg dat die afhankelijkheid er is. Maar als mensen het zelf doen, zonder de goedkeuring van de expert, dan wordt het iets negatiefs', zegt Cohen, die voorstander is van het legaliseren van drugs. 'Mijn pleidooi is om de sterke bindingen die mensen met stoffen kunnen ontwikkelen binnen het spectrum van normaliteit te halen. Laten we stoppen met mensen te willen afbrengen van die bindingen, tenzij ze er zelf meer nadelen dan voordelen aan ondervinden.'

Eén van de nummers die Cohen uitkoos voor Brainwash Zomerradio is Pie Jesu van componist Maurice Duruflé. 'Ik heb dit nummer gekozen omdat ik denk dat luisteren naar muziek een overlevingsmechanisme is. Het brengt rust, helpt je met het verwerken van emoties, of bij het voorbereiden van een taak die je moet doen. Muziek, theater, opera is een manier om op een gestructureerde manier met je eigen emoties in contact te komen. Het helpt ons om dat warrige wereldje van emoties en wanhopen een beetje een plaats te geven. En ik denk dat drugs dat voor sommige mensen ook kan doen.'

Zoals mensen op skivakantie gaan om het hoofd leeg te maken, of een strandwandeling maken, zo is ook drugs voor sommigen een mechanisme dat hen helpt om te bestaan, zegt Cohen. 'Er zijn niet zo heel veel mensen die drugs gebruiken. Ook in Nederland, waar het relatief gemakkelijk is om eraan te komen, gebruikt nooit meer dan tien procent van de bevolking. Dan heb ik het niet over alcohol, tabak en koffie. Veel van hen doen dat heel gestructureerd: in het weekend, 's avonds, of als je jonger bent. Het is geen centraal onderdeel van hun bestaan, zoals muziek dat ook niet hoeft te zijn.'

Zoals we ooit afscheid hebben genomen van het idee dat homoseksualiteit of buitenechtelijke zwangerschappen schadelijk zijn, zo moeten we ook afscheid nemen van de angst voor afhankelijkheid aan drugs, zegt Cohen. 'Ik heb veel mensen gekend die sterke bindingen hadden met stoffen, en die veel meer last hadden van de sociale gevolgen van het stigma dan van die bindingen zelf. Als mensen een stigma overkomt, dan worden ze uit de maatschappij gezet, kunnen ze nergens meer terecht, worden ze met de nek aangekeken. Dat levert een vernietiging op van het zelfgevoel dat verschrikkelijk is.'