Slapen tijdens werktijd, en dan niet een powernap om daarna weer heel productief aan de slag te kunnen gaan, maar nietsdoen om het nietsdoen. In haar nieuwste boek De Grote Weigering haalt Donner het tukje aan als kleine interventie om zand in de kapitalistische machine te strooien: "Er zijn vele manieren om je te verzetten tegen het systeem. Je kunt gaan demonstreren, de politiek ingaan, maar mijn favoriete methode is de ondermijning. Dat is tegen de ideologie van het kapitalisme ingaan, tegen het idee dat je altijd productief moet zijn, efficiënt, jezelf moet verbeteren. De ondermijning van dat systeem is tukjes doen, relaxen, luieren, je niet aan afspraken houden. Waardoor de dingen even gaan haperen."

Het idee van rust als verzet werd geïntroduceerd door Tricia Hersey, oprichter van The Nap Ministery en schrijver van REST IS RESISTANCE: A MANIFESTO, dat eind dit jaar zal verschijnen. "Zij verbindt het aan de geschiedenis van zwarte mensen in Amerika en ook aan kapitalisme, wat een systeem is dat teert op onze lichamen, energie, bloed, zweet en tranen, hoop, dromen en ambities. Het wringt je uit en laat je uitgeput achter. Hersey benadrukt dat rusten en nietsdoen een vorm van verzet en protest is. Ze organiseert ook sleep-ins en heeft een enorm gevolg opgebouwd."

Een soortgelijk iets is er in China, waar op Weibo-account (het Chinese alternatief voor Twitter) Massage Bear tips gedeeld worden om op werk de kantjes eraf te lopen. Het account heeft inmiddels miljoenen volgers. "Ga zo vaak mogelijk naar het toilet, drink twee liter water op een dag, maar doe dat in hele kleine bekertjes, zodat je telkens weer moet opstaan van je bureau om water te halen. Je zou kunnen zeggen dat het om een gebrek aan ambitie gaat, omdat mensen vanuit het idee van ambitie zo ontzettend veel opgeven."

In haar boek De Grote Weigering baseert Donner zich op het werk van filosoof Herbert Marcuse, die De Eendimensionale Mens schreef. "Marcuse spreekt niet van kapitalisme, maar van het 'technologisch productieapparaat', een systeem waarin alles gericht is op productie en groei. Daar moet alles voor wijken: het is gericht op consumptie, op mensen meer laten kopen. Winsten komen ten goede aan aandeelhouders. Zijn analyse is dat we middels gemak verleid worden deel te nemen aan het systeem. Technologie maakt dingen makkelijker voor ons. Denk aan de bezorgservices die je boodschappen komen brengen als je die niet in huis hebt. Of aan het internet, waar je met een druk op de knop van alles kunt kopen."

Marcuse, zo legt Donner uit, wist daar in de jaren 60 al de vinger op te leggen. "Hij had nog niet van het internet gehoord, natuurlijk, maar het principe is hetzelfde. Ik las laatst een interview met investeerder Peter Thiel, waarin hij zich beklaagt dat technologie ons zo weinig heeft gebracht. De belofte was vliegende auto’s, een wereld zoals die in televisieserie The Jetsons werd geschetst. Die hele grote doorbraken zijn er niet gekomen. De dingen die we gekregen hebben, zijn vooral gericht op gemak. En ik denk dat dat gemak, met de zelfscankassa’s waarbij je niemand tegenkomt, het online winkelen, er uiteindelijk voor zorgt dat mensen ook eenzamer worden."

Een van de nummers die Donner heeft gekozen voor Brainwash Zomerradio is Higgs Boson Blues van Nick Cave. "Voor mij gaat het nummer over leven in een wereld die helemaal op wetenschap gebaseerd is. We maken overal modellen van, statistieken en proberen alles in cijfers te vatten. Om het te beheersen, om het nog meer te laten groeien. In zo’n wereld mist iets, en volgens mij bezingt Nick Cave in dit nummer datgene wat ontbreekt."

De controle los durven laten, dat is waar het werk van Donner over gaat. "Marcuse schrijft dat de enorme beheersdrang en zucht naar controle het probleem van de mens is. Het toeval, het vreemde en het andere durven toelaten is ook een vorm van ondermijnen van het systeem." Toch is geheel ontsnappen aan het systeem niet makkelijk, zo niet onmogelijk, zegt Donner. Ze ondervond dat uit eerste hand, toen haar zoontje vastliep op school. "Hij past niet in het onderwijssysteem. Dat heeft zijn juf een aantal keer heel direct gezegd, dat je nu al kunt zien welke kinderen het gaan halen, en welke niet. Zij vindt dat mijn zoontje naar een school moet gaan waar meer ruimte voor hem is. Ik heb zijn werkboekje ingekeken en het is prachtig vol getekend, maar de sommen maakt hij niet. Hij is heel fantasierijk, heel koppig. Zijn juf stelde Democratisch Onderwijs voor, maar dat kost tienduizend euro per jaar."

In een stuk in De Standaard beschrijft Donner hoe moeilijk het is om te moeten zien hoe haar zoontje niet past binnen het systeem. "Mijn eerste boek is Het Zelfverwoestingsboek, waarin ik het opneem voor de afwijking. Je hoeft niet te voldoen, schrijf ik. Maar als het om mijn zoontje gaat, dan merk ik dat ik hem er toch, voor zijn eigen bestwil, een beetje induw, omdat hij het anders heel moeilijk krijgt. Daarmee ben ik dus ook zo’n kracht, ben ik die stem van de samenleving, die ik eigenlijk niet wil zijn. Het is niet makkelijk om de afwijking te zijn, zeker niet als je zes jaar oud bent en moet functioneren binnen een systeem als het onderwijs dat bij uitstek gericht is op voldoen, op kwaliteiten ontwikkelen. Ik zit continue in de spagaat: bereid ik mijn kind voor op de wereld zoals die is, of op de wereld zoals ik wil dat die is? Daar probeer ik tussen te laveren, en dat is heel moeilijk."

Het hele gesprek met Marian Donner luister je bovenaan deze pagina terug. Of als podcast, zoek dan op 'brainwash' in je favoriete podcast-app.