Al sinds haar zevende droomt ze ervan om de situatie van vrouwen te verbeteren, en dat is waar dr. Kaouthar Darmoni zich voor inzet als directeur van Atria, het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. 'Dat is beter voor iedereen: mannen, vrouwen, de hele wereld.' Aan de hand van muziek spreekt ze erover met Floortje Smit in het HUMAN-programma Brainwash Zomerradio (abonneer je via Apple, Spotify, of RSS-feed).


Darmoni groeide op in Tunesië, in een situatie van huiselijk geweld. Haar vader kent regelmatig woede-uitbarstingen en slaat zijn vrouw en twee dochters. Als ze acht jaar oud is, besluit ze dat ze het geweld niet langer pikt. 'Ik kende veel sterke vrouwen in mijn omgeving. Binnenshuis, want buiten was de man de baas. Als mijn vader bij zijn moeder was, was hij bijna onderdanig. Thuis reageerde hij zijn woede op ons af. Ik vond dat zo onrechtvaardig, zo vernederend, zo onacceptabel. Ik kon niet langer toezien hoe mijn moeder mishandeld werd en ik sprong ertussen. Ik kreeg vaak klappen, maar daar dacht ik op zo'n moment niet aan.'

Het was een daad van verzet?

'Ja, maar ook van waardigheid. Zo behandel je een mens niet en zeker niet de moeder van je kinderen. Het is vernederend voor degene tegen wie je geweld gebruikt, maar ook voor jezelf.'

Was het een doordachte actie van jou, of een impuls?

'Het was altijd een impuls. Ik was doodsbang. Ik was klein en mijn vader zo groot, zo gewelddadig. Pas toen ik een jaar of twaalf was, is het een daad van verzet geworden. Toen dacht ik: en nu moet je echt ophouden. Ik ben in de aanval gegaan en heb teruggevochten. Daar reageerde hij met nog meer geweld op, maar mijn oma zei altijd: 'Het is beter om trots te sterven, dan op je knieën.' Eigenlijk hetzelfde als wat Peter R. de Vries ook zei.'

Ik dacht dat ongelijkheid tussen mannen en vrouwen een probleem was van Afrikaanse en Arabisch-Islamitische landen. Maar het is net zo goed hier.

Dat is een gebeurtenis geweest die vormend is voor wat je nu doet.

'Ik maak me hard voor vrouwenrechten. Iets anders dat mijn oma zei was: 'Thuis koningin, buiten slavin.' Dat begreep ik niet: hoe konden die vrouwen binnenshuis zo sterk zijn en buitenshuis zo onderdruk worden? Datzelfde gold voor de mannen, die waren binnenshuis vaak zo lief. Er was iets dat niet klopte en ik wilde dat begrijpen. Ik hield echt van mijn vader en wilde begrijpen waarom hij zich zo gedroeg. Waar komt dat vandaan? Want hij was in zijn geweld ook vaak eenzaam. En ik wilde weten waarom vrouwen zich gedroegen zoals ze deden, want op die manier ondersteunden ze het patriarchale systeem. Al wist ik toen nog niet dat dat patriarchaal heet. Ik dacht dat het te maken had met de cultuur.'

Hoe werkt dat, die vrouwen die het patriarchale systeem ondersteunen?

'Vrouwen kunnen ontzettend patriarchaal zijn in de manier waarop ze andere vrouwen onderdrukken. De manier waarop ze de male gaze hebben geïnternaliseerd en mannelijk gedrag herproduceren. In het bijzonder het Queen Bee-gedrag, waarmee vrouwen niet solidair zijn met andere vrouwen.'

Waar komt dat gedrag vandaan?

'Uiteindelijk is iedereen slachtoffer van die patriarchale structuur, ook de mannen. Dat keurslijf begint als ze jong zijn, als de mannen nog jongens zijn. Ze mogen niet huilen, niet over hun emoties praten. Ze worden van jongs af aan met geweld bejegend door hun vaders. Van jongs af aan krijgen ze te horen dat ze zich moeten vermannen: klap in het gezicht, schop onder de kont. Ze worden met geweld behandeld. Maar ze krijgen ook het idee aangeleerd dat de wereld van hen is, dat zij de baas zijn. Ze mogen alles doen wat ze willen. Als meisje sta je daarin 10 - 0 achter.'

Hoe kwam je als meisje op het idee om in Parijs te gaan studeren?

'Er was een beroemde Arabische schrijver die aan de Sorbonne had gestudeerd, en dat wilde ik ook. Maar dat was natuurlijk uit den boze. Als je in die tijd in Tunesië opgroeide, was het wachten tot je twintig jaar oud was, je zou trouwen en kinderen krijgen. Mijn generatie is de eerste die buiten een harem opgroeide. Van heel jong af aan wilde ik naar Europa. Dat was het beloofde land. Ik wilde totale vrijheid.'

Welke beeld had je van Europa?

'Ik groeide op in Sousse, een toeristische badplaats. Er kwamen daar vooral mensen uit Scandinavië vakantie vieren. Het was een beetje zoals de Costa Brava in Spanje. Er kwamen veel vrijgezelle vrouwen om te feesten. Die konden doen wat ze wilden, Ze werden beschermd omdat ze geld meebrachten. Die vrijheid wilde ik ook. Dat niemand me zou vertellen wat ik moet dragen, wat ik moet doen.'

In Europa ontdekte je dat het patriarchale systeem niet een probleem is van Tunesië.

'Het is ook hier in het Westen, maar dan subtieler. Je moet je als vrouw continu aanpassen. Je krijgt geen gelijke kansen en mogelijkheden. Je wordt op je vrouw-zijn aangesproken en moet drie keer harder werken dan een man om dezelfde functie te krijgen. En dan krijg je ook nog eens 15 tot 35 procent minder betaald, tot op de dag van vandaag. De seksuele moraal is dat je als man moet kunnen doen wat je wilt, maar als vrouw ben je een slet als je hetzelfde gedrag vertoont. Er is seksueel grensoverschrijdend gedrag tegen meisjes en vrouwen op straat. Het is een kwestie van gradaties, maar in de kern is het overal hetzelfde. Al voor covid zei ik al dat het grootste virus ter wereld het patriarchale is. Ik heb in Tunesië gewoond, in Frankrijk, Duitsland, Amerika, Scandinavië en Nederland. Ik zie overal hetzelfde. Het is een pandemie.'

Je dacht dat het in Nederland anders zou zijn?

'Dat dacht ik, ja. Je leeft hier in een democratie, iedereen kan naar school. Nederland is een van de rijkste landen ter wereld. Ik dacht: leiderschapsfuncties zullen vast gelijk verdeeld zijn. Maar niet dus. In Nederland heb je alles wat wij niet hebben in Afrika en Arabisch-Islamitische landen. Ik ben opgeroeid in een dictatuur, werd onderdrukt, er was nauwelijks onderwijs, je moest vechten om naar school te gaan, er was armoede, ellende en geweld. Dan kom ik hier, waar alles is en dan lukt het nog niet. Hoe kan dat toch, vroeg ik me af. Het is dat patriarchale systeem. Je bent als vrouw gewoon de tweede sekse, een tweederangsburger.'

Toch heb ik niet het gevoel dat ik onderdrukt ben als vrouw.

'Het systeem is onderdrukkend. Je kunt je daar dankzij individuele veerkracht en strijdlust wel aan onttrekken, maar het systeem helpt je niet. Ik ben ook een sterke vrouw en voel me ook niet onderdrukt. Dat heb ik me ook nooit gevoeld. Ik denk altijd: fuck them all. Ook in Tunesië heb ik altijd gebruik gemaakt van mijn achterstandspositie. Dan zien ze me ook niet komen, dacht ik, en tegen de tijd dat ze dat wel zien, heb ik een bepaalde positie al ingenomen. Maar dat is zwaar. Het is continu vechten en nadenken over hoe je je positioneert. Het is een kleine minderheid van de vrouwen die zo haar weg vindt, de meerderheid niet.'

Een van de nummers die Darmoni uitgekozen heeft voor Brainwash Zomerradio, is I will survive van Gloria Gaynor. 'Die plaat is het symbool van het verzet tegen het geweld dat ik meegemaakt heb in mijn jeugd. Ik herinner me met name de zin: 'I grew strong and learned how to get along'. Elke keer als ik mijn moeder beschermde tegen het geweld van mijn vader werd ik sterker en sterker. Geweld is verschrikkelijk, maar ik zal nooit achteruit deinzen. Degene die dat moet doen is de geweldenaar, niet het slachtoffer. Mijn vader zei een keer tegen me dat ik me moest realiseren dat als hij niet als vader in mijn leven was geweest, ik dood was geweest. Dat vond ik als klein meisje zo intimiderend. Ik geloofde dat echt, dat ik dood zou gaan. Gaynor zingt daarover: 'You think I'd crumble? You think I'd lay down and die?' Toen dacht ik: no way. Het lied doet me ook denken aan iets dat mijn oma zei: 'De grootste wraak op onderdrukking en geweld is succes en joie de vivre. Er zijn momenten geweest waarop ik eronderdoor ging, maar ik ben altijd vrolijk gebleven.'