Er heeft niemand potentieel meer macht dan de kunstenaar, volgens kunstenaar TINKEBELL. En dat komt goed uit, want zij wil niets minder dan de wereld redden. Ze werd bekend door van haar eigen kat een handtas te maken, waarna ze een storm van haatmail en doodsbedreigingen over zich heen kreeg. De bedreigers ontmaskerde ze in het boek Dearest TINKEBELL. In Fukushima deed ze onderzoek naar de gezondheidseffecten van straling door de kernramp en de sociologische impact daarvan. In haar expositie Flora Tata Metallica gebruikte ze de fijnstof van Tata Steel. Aan de hand van muziek spreekt ze erover met Floortje Smit in het HUMAN-programma Brainwash Zomerradio (abonneer je via Apple, Spotify, of RSS-feed).

Twee jaar geleden heb je aangifte gedaan tegen je vader.

'Het was te laat om aangifte te doen, maar ik heb inderdaad een melding gedaan, zodat er een dossier tegen hem kon worden opgebouwd. Dat was belangrijk omdat mijn vader online allemaal nare verhalen over mij aan het verspreiden was: dat ik ziek in mijn hoofd was en dat hij het kon weten. Daar heb ik melding van gemaakt, net als van de zware mishandelingen van vroeger. Er zaten ook pogingen tot doodslag bij, waar getuigen van zijn, maar die feiten waren verjaard. Toch was het goed om er opnieuw over te moeten vertellen omdat ik daardoor wist dat het niet aan mij lag. Het was een last die van me afviel.'

Heb je ook goede herinneringen aan je vader?

'Mijn vader kon heel aardig en charmant zijn, maar zijn stemming kon opeens omslaan. Dat was heel onveilig. Daardoor ben ik nog steeds altijd heel erg op mijn hoede, het is moeilijk om mij te verrassen. Ik weet altijd een uitweg als iemand een onverwachte beweging zou maken, bijvoorbeeld.'

Tijdens de pandemie heb je aandacht gevraagd voor huiselijk geweld.

'Ik maak me veel zorgen, want de jeugdzorg in Nederland is echt heel slecht. Dat was toen al zo – ze hebben mijn situatie eigenlijk alleen maar erger gemaakt – en dat is nu nog steeds zo. Toen mensen tijdens deze pandemie thuis kwamen te zitten, liepen de spanningen hoog op en konden kinderen nergens naartoe. Dat is een onveilige situatie. Ik hoorde daar haast niemand over en er is ook niks aan gedaan.'

Dit is een heftige start voor dit gesprek, maar ik begin erover omdat angst volgens mij een grote rol speelt in je werk.

'Ja, vooral in Fukushima spelen angst en onveiligheid een grote rol. Daarnaast ben ik mijn werk veel bezig met errors in systemen, zoals ik het altijd noem, en met onrecht. Ik kan er echt niet tegen als er niks tegen onrecht wordt gedaan. Ik heb aandacht voor blinde vlekken, voor dingen die niet worden gezien. En ja, mijn verleden speelt daarin zeker mee.'

Een van de nummers die TINKEBELL. selecteerde voor Brainwash Zomerradio is Robots van Flight of the Conchords. Ze koos het omdat ze vaak haat- en dreigmails ontvangt. 'De mensen die zulke mails sturen, verplaatsen eigenlijk het probleem. Er zijn veel grote problemen in de wereld en het is natuurlijk veel makkelijker om je op de boodschapper te richten, dan het probleem echt aan te pakken. Om boos op mij te worden, in plaats van te denken: misschien moet ik geen leer meer dragen, of geen dieren meer eten. Als we dat blijven doen, problemen niet oplossen maar iemand als schuldige aanwijzen en ons daar nog goed over voelen ook, dan gaat het niet goedkomen. In dit liedje is het dus niet goed gekomen...'

Die dreigmails zijn begonnen met de kattentas. Je hebt een handtas gemaakt van je eigen kat, die depressief en ongelukkig was. Wist je toen wat je over je afriep?

'Nee, totaal niet, het was een andere tijd. Er waren nog geen social media en het internet was nog best nieuw voor het grote publiek. Nadat ik een presentatie had gegeven in Paradiso, waar van die supernerds in de zaal zaten die al wel met internet bezig waren, kreeg ik opeens 30.000 bezoekers op mijn website. Dat is nu niets bijzonders, maar toen was dat heel veel. Ik kreeg een hoge rekening van mijn provider omdat ik de datalimiet had overschreden. En ik kreeg heel veel mails.'

Wat was het effect van die mails op jou, waarin bijvoorbeeld ook stond dat je dood moest?

'Ik was echt flabbergasted. Ik heb meteen een mapje aangemaakt op mijn computer en daar alles in opgeslagen. Haatmail is nu normaal, maar dat was toen nog echt uitzonderlijk. Ik was vooral verwonderd.'

Je maakte die tas omdat je de hypocrisie wilde aantonen van wat we normaal vinden: waarom zou je wel een tas van een koe kunnen maken, maar niet van een kat.

'Precies. In al mijn werk onderzoek ik dus errors in systemen. Ik haal ze uit hun context en vergroot ze uit, zodat jij als toeschouwer ze ook ziet. Als ze jou net zo erg shockeren als ze bij mij hebben gedaan, dan ga je waarschijnlijk je gedrag veranderen. Zo lossen we de error op. Dat is mijn methodiek.'

In je boek Waarschuwing, de schrijver van dit boek is een kunstenaar schrijf je dat je niet meer terug kon toen de kunstenaar in jou eenmaal wakker was geworden. Dat die bijna sterker is dan jezelf.

'Het vervelende is dat ik vaak dingen bedenk die heel goed en belangrijk zijn, maar niet leuk voor mij. Dat laatste is alleen geen issue, want als iets het beste idee is, als het een error kan oplossen, dan moet het uitgevoerd worden. Het is gewoon kut als je jezelf daarvoor moet laten steriliseren, een naaktkalender moet maken, naar Afghanistan moet vliegen, of iets anders vervelends. Maar dat moet dan even gebeuren.'

Na zeventien jaar ontvang je nog altijd dreigmails. Is er iets aan jou wat mensen irriteert?

'Ik ben heel zelfverzekerd, heb een grote roze bril op, draag meestal bloemetjesjurken. Ik ben een vrouw. Dat is allemaal heel vervelend.'

Sinds 2015 werk je in Japan, in Fukushima.

'Ja, ik doe daar onderzoek naar de sociologische impact van de maatregelen na de kernramp.'

Was je niet bang voor de straling, voor ziektes en voor kanker, toen je erheen ging?

'Nee, eigenlijk niet. Het is ook raar gelopen. Ik kreeg een gek mailtje met de vraag of ik mee wilde op een studiereis naar Japan – Herman van Veen zou ook meegaan. Ik wilde wel mee, maar was toen nog heel druk bezig met mijn onderzoek naar oorlogsmisdaden in Afghanistan in de jaren 80. Dus ik had me helemaal niet verdiept in de reis en dacht: we gaan naar Hiroshima, dat is helemaal aan de andere kant van Japan. Toen kwam ik daar, in Fukushima. We hadden een heel vol programma, waar allemaal mensen aan meededen die zich heel goed hadden voorbereid en experts die elkaar in de haren vlogen over de vraag of de straling nou wel of niet gevaarlijk was. Ik ben sindsdien vaker langere tijd in het gebied geweest. Het is niet nodig om bang te zijn, de straling valt erg mee.'

In je boek schrijf je dat er meer mensen zijn overleden aan stress dan aan de straling.

'Volgens de officiële cijfers zijn er nul mensen gestorven door de straling, maar zijn er wel 2.000 mensen overleden aan de gevolgen van stress over de evacuatie en de angst voor straling. Dat is insane. Dan heb je het alleen nog maar over de doden, niet over de psychische schade. Ongeveer 160.000 mensen zijn geëvacueerd in een gebied dat zo groot is als België. Dat is enorm. Een deel van die mensen kan niet meer terug omdat hun huizen zijn vernietigd en hun gemeenschappen uit elkaar gerukt. Ik ben niemand tegengekomen die geen vorm van PTSS heeft.'

Op een gegeven moment ben je bloemetjes uit het rampgebied gaan plukken en ben je die gaan versturen. Waarom?

'Het begon met een busreis naar een dorp vlakbij de centrale, op de grens met de Red Zone. We mochten een kwartiertje de bus uit, werden allemaal in een wit pak gestoken, mochten niks aanraken en alleen over een pad wandelen dat was schoongemaakt. Daarna moesten we douchen en onze kleren in een plastic zak doen, want het was allemaal heel gevaarlijk. Toen zag ik een bewaker bij het hek staan, die een T-shirtje droeg. Dat vond ik heel vreemd en ik vroeg hoe dat kon. Hij had een contract getekend, waardoor hij 200 keer meer straling mocht vangen dan wij.'

'Daar begreep ik helemaal niks van! En als ik iets niet begrijp, word ik heel recalcitrant. Dus ik begon kleine bloemetjes te plukken die ik mee probeerde nemen de bus in. Eerst werden ze afgepakt, maar ik pakte ze terug en stopte ze in mijn onderbroek. Japanse mensen zijn echt niet zo onbeleefd dat ze bloemetjes uit je onderbroek gaan halen, dus dat werkte. Een wetenschapper, die ook op die bus zat, vertelde me dat de bloemetjes zo klein waren dat het geen kwaad kon. Straling is namelijk geen gas ofzo, zoals veel mensen denken, maar deeltjes. Het formaat maakt daarom veel uit. Toch schrokken mensen ervan, niemand wilde naast me zitten in de bus.'

'Hier moet ik iets mee, dacht ik toen. Laat ik die bloemetjes opsturen naar mensen die denken dat kernenergie echt een goed idee is. Dus dat heb ik gedaan. Later, toen mijn boek uitkwam, bleek dat de directeur van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsdienst en het RIVM allemaal waren ingeschakeld. Ik had namelijk ook bloemetjes naar de minister gestuurd. Iedereen was helemaal in paniek. Dat is het begin geweest van mijn avontuur in Fukushima.'

In je werk pak je via de kunst grote problemen aan, zoals klimaatverandering, het fosfaatprobleem of kernenergie. Ik word bang als ik daar te lang over nadenk, terwijl jij er juist zin in lijkt te hebben.

'Ik voel me verantwoordelijk. Als kunstenaar vertel je altijd een verhaal en ik heb gemerkt dat ik daar heel goed in ben. Ik kan zo goed verhalen vertellen dat ik het gedrag van andere mensen kan veranderen: hun brein kan hacken, noem ik het wel eens. Als je dat kan, en je ziet dat het belangrijk is dat er dingen veranderen, betekent het dat je verantwoordelijk bent. Ik moet het doen.'