Stella Bergsma: vrouwen hebben geen ballen nodig, maar clit

Ze wilde altijd al beroemd worden, het liefst wereldberoemd. 'Dat klinkt misschien oppervlakkig, alsof ik alleen maar aandacht wil. Maar ik heb altijd het gevoel gehad dat ik dingen wilde maken. En dat mensen daarnaar kijken. Ik wil me uiten, expressief zijn. In Nouveau fuck schrijf ik dat het me helemaal geen fuck uitmaakt hoe ik me uit, of dat nu met zingen of acteren is. Schrijfster zijn leek me toen heel saai, eigenlijk', zegt Stella Bergsma in Brainwash Zomerradio.

Als kind was ze enthousiast en creatief, maar lastig te sturen. 'Mijn moeder heeft wel gezegd dat ik ook een moeilijk kind was. Maar dat is relatief, dat heeft ook te maken met de vraag of je druk bent en dat een kind aandacht vraagt. Ik was chaotisch, en ik ruimde mijn troep niet op. Ik was niet te sturen. Dat is altijd zo gebleven.' Vaak wordt haar gevraagd of ze problemen had met autoriteit. 'Nee, maar autoriteit had wel problemen met mij. Ik heb vaak het gevoel dat ik geen moeite heb met de wereld, maar de wereld moeite heeft met mij. En dat ik geen weerstand heb tegen mensen, maar mensen tegen mij. Vaak zit ik erbij en kijk ik ernaar, en denk ik: 'waarom zijn ze nou zo boos?' Mensen ervaren een soort machteloosheid om tot me door te dringen.'

Dat gold ook voor haar vader, vertelt Bergsma aan presentator Floortje Smit in Brainwash Zomerradio, die ze in de uitzending meteen tot Freudje Smit doopt. 'Mijn vader had ook moeite met mij, ja. Maar ik denk dat mijn vader gewoon moeite had met vaderschap. Ik vind mezelf niet zo lastig. Als ik kijk naar wat er lastig aan mij is, is dat vaak best beheersbaar. Geef me een paar complimentjes en een koekje, en ruim een keer m'n sleutels op die ik altijd kwijt ben, en dat is het wel.' In haar boek schrijft Bergsma over de klappen die ze kreeg van haar vader. Je zou er als kind van in je schulp kunnen kruipen, of op je tenen gaan lopen. 'Op mijn tenen lopen doe ik eigenlijk diep van binnen in mijn ziel wel, maar dat lukt gewoon niet. Maar omdat mijn vader met een soort agressieve, broeierige donderwolk boven zijn hoofd rondliep, liet ik die ontploffen. Ik ging niet mijn best doen, want dat hielp niet. Als ik maar zorgde dat hij kwaad werd, dan was het out in the open: dan was het in beeld, en kon ik zien wat er aan de hand was. De spanning is dan weg. Wat ik niet prettig vond, is dat het niet uitmaakte wat ik deed, en dat hij toch wel boos op me was. Dan had ik liever dat ik iets deed en hij boos op me was.' Hij overleed toen Bergsma 27 was.

In Brainwash Zomerradio vraagt Freudje Smit of deze geschiedenis iets te maken heeft gehad met het feit dat Bergsma relatief laat doorbrak. Haar poëziebundel Cupcakes verscheen toen ze veertig was. Nee, zegt Bergsma, het was niet zo dat ze voor die tijd haar stem niet durfde te laten horen. 'Ik deed dat gewoon hoor, maar mensen luisterden niet. Ik denk dat ik toen pas doorbrak, omdat ik ging schrijven, en ik dat goed kon. Daarvoor was ik zangeres, maar ik kon me daarin niet genoeg onderscheiden. Een eigen geluid dat mensen interessant vonden had ik als schrijver wel.'

Bergsma roept vrouwen en andere anderen in Nouveau fuck op om wijdbeens te leven. Dat geldt voor iedereen die niet de norm is, en dat is kort door de bocht de heteroseksuele witte man. Ze roept op slecht te zijn, woedend, onbescheiden, en gevaarlijk. Het zijn eigenschappen die vaak als typisch mannelijk worden ervaren. 'Vrouwelijke eigenschappen worden vaak getypeerd als zwak, labiel, of dociel. Het is niet voor de poes wat we denken dat vrouwen zijn, en wat vrouwen daardoor ook denken wat ze zelf zijn.' Taal drukt daar stempels op. 'Daarom ben ik tegen een vrouw met ballen. Wat moet ik met die weke vleeszakjes tussen mijn benen? Terwijl ik een prima, weerbestendige kut heb.' Bergsma vindt het onnodig dat vrouwen eigenschappen van mannen zouden moeten overnemen om respect of status te krijgen. 'Vrouwen zijn geweldig en veerkrachtig, zij hebben al die dingen allang in zich. Daar hoeven ze niet 'de broek voor aan te hebben'.'

Voor Brainwash Zomerradio koos Bergsma het nummer Petty Cash, van haar band EinsteinBarbie. In de clip zie je schaamteloos dronken vrouwen, jong en oud, in lingerie, en kotsend boven het toilet. Bergsma laat graag de andere kant van vrouwen zien, die je niet mag zien, of die vrouwen niet durven te laten zien. 'Je zou bijna zeggen dat het een soort thema in mijn werk is, hè?', zegt Bergsma. 'Mijn belangrijkste missie is aantonen dat vrouwen ook mensen zijn, complete mensen. Over het algemeen krijgen vrouwen minder begrip als ze dat soort kanten laten zien.'

Vrouwen leggen zichzelf dat op, volgens Bergsma, maar worden ook onder druk gezet door de buitenwereld. 'Het is onderdeel van de lucht die we inademen, het water waar we in zwemmen, zoals schrijver David Foster Wallace zegt', vertelt Bergsma. In die parabel komen twee jonge vissen een oudere vis tegen, die hen vraagt hoe ze het water vandaag vinden, waarop de een de ander aankijkt en zegt: 'What the hell is water?' Zo is het ook met de eisen die we aan vrouwen stellen, volgens Bergsma: 'Je ziet het niet meer, omdat je erin zwemt. We zijn het gewend, en we zijn zo opgevoed.'

Bergma's verzet tegen deze normen komt niet zozeer voort uit het idee dat er iets mis mee is. 'Het is meer dat ik het zelf niet goed kan. Dus ik probeer een plek voor mezelf te bevechten in de wereld. Ik doe het om de vrouw meer menselijk te maken, maar vooral zodat ik geaccepteerd wordt door iedereen - en misschien wel door m'n vader, als je er toch iets leuks van wil maken. Dit ben ik: take it or leave it (but please take it).' Volgens Bergsma zijn er geen geschreven regels voor acceptabel vrouwelijk gedrag, zoals vriendelijk zijn en lief moeten lachen, maar zodra je de regels overtreedt, merk je wel dat je op weerstand stuit. 'Als je je anders gedraagt, reageren mensen op je als een mierenhoop of een bijenkorf die ontregeld raakt. 'Oh, hier gaat iets mis, we moeten met z'n allen deze persoon corrigeren, want zij is vijftig en laat zich fotograferen in bikini.'

Volgens Bergsma zijn er meer regels voor vrouwen dan voor mannen. Er zijn ook regels die mannen in de weg zitten, zoals stoer zijn en niet kwetsbaar zijn. 'Maar voor vrouwen zijn er meer tegenstrijdige regels. Bijvoorbeeld: wees sexy, maar wees niet té sexy, want dan ben je een hoer. Maar als je je inhoudt, ben je weer te preuts. Dan kan je geen kant meer op, zoals ik vroeger ook met mijn vader had. Je kan wel proberen het goed te doen, maar je doet het eigenlijk nooit goed. Vooral bij seksualiteit vraag ik me vaak af: wanneer is dat nu eens iets van vrouwen zelf, in plaats van een verlengstuk van wat mannen willen? Als je sexy bent, denken mensen ook al gauw dat je dat doet om iemand anders te plezieren. Dus het gaat nooit over je eigen lust.' Daarin kan je het gevoel voor wat je zelf wil en lekker vindt gemakkelijk kwijtraken, ziet Bergsma. 'Zoals Lize Korpershoek in de documentaire Mijn seks is stuk. Ze weet het niet meer. Ze weet niet of ze geil is, ze weet niet of ze niet geil is. Dat is een interessant voorbeeld van iemand die op een nulpunt moet beginnen, om te ontdekken wat haar eigen seksualiteit is. Veel vrouwen liggen met hun kut overhoop.'

Om dat nulpunt te kunnen bepalen, begin je volgens Bergsma vaak met nee zeggen. 'Dat vind ik erg jammer, maar je begint dan met je grenzen aangeven. Dus zijn vrouwen vaak bezig zich te verdedigen tegen seks, en weinig bezig met ja zeggen, kijken wat ze leuk vinden en wat ze zelf willen. Als je leert wat je wel leuk vindt, wat je genot is, weet je ook meteen wat je niet leuk vindt.' Maar het oordeel over vrouwen die hun seksualiteit omarmen, is nog te vaak genadeloos hard. 'Als je het wel wil, ben je een slet. Dus het is een rare spagaat om in te zitten.' En dan is er nog het idee 'als ze nee zegt, bedoelt ze ja'. 'Wat soms ook zo is', zegt Bergsma, 'omdat je als vrouw vaak een beetje moeilijk moet doen, omdat je anders een slet wordt gevonden. Het is hogere wiskunde van de lagere school.'