Waarom tragiek onlosmakelijk verbonden is met het leven

Ik ben geboren in een klein dorp in Congo en heb in een vluchtelingenkamp in Tanzania gewoond. Op miraculeuze wijze was de bijbel in het kamp altijd beschikbaar, maar van Chinua Achebe of Franz Kafka had ik nog niet eerder gehoord. Pas in Nederland ben ik literatuur gaan ontdekken, sinds een jaar of twee. De Nigeriaanse roman Things fall apart heeft een grote indruk op mij gemaakt, en kenmerkt zich door het licht en de schoonheid van literatuur. De schrijver, Achebe, wordt gezien als de vader van de Afrikaanse literatuur, met name vanwege dit boek.

Het verhaal gaat over Okonkwo, een worstelkampioen uit een fictieve gemeenschap van negen dorpjes, waar de Igbo wonen. Het is het verhaal van een moedige man, wiens leven letterlijk uit elkaar valt. In eerste zin door traditionele wetgevingen: hij begaat een grove fout, die in de samenleving waarin hij leeft wordt bestraft en waardoor hij zijn eer verliest. De auteur neemt de lezer mee in een wereld waarin mensen zich organiseerden voor de komst van de witte man. In een klein dorp met drie vrouwen, heel veel kinderen en een man van status.

In tweede zin gaat het niet alleen over het uiteenvallen van Okonkwo's leven, maar ook de ontrafeling van de samenleving als geheel. Het gaat over de priesters, het christendom en de agressie waarmee de kolonisten Afrika aan zich onderwierpen. Na de afschaffing van de slavernij vormde de bijbel voor de kolonisten het belangrijkste gereedschap om dat te doen. Dit heeft een tragisch verloop gehad in onze geschiedenis, en parallel daaraan loopt het noodlottige moment in het verhaal waarin Okonkwo's kind zich bij de christenen voegt. Ondanks verzet is het een verloren strijd, wat het ook in de geschiedenis is geweest. De kolonisators hebben gewonnen, en het christendom is nu de status quo in zowel Nigeria als andere Afrikaanse landen.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Foto: Ban Yido.

Dit verhaal vertelt ons veel over discussies die we momenteel voeren over globalisering, identiteiten en werelden die elkaar treffen. Het is prachtig geschreven, met een politieke dimensie die echt de moeite waard is om te ontdekken. Je laat je betoveren in een nieuwe wereld die ons iets fundamenteels vertelt over culturen die botsen. De auteur doet dat zonder oordeel, met een personage dat niet aardig is, zijn vrouw slaat, teveel trots bezit en geen manieren heeft. De traditionele rechtbanken en rituelen van de dorpen beschouwt de auteur niet als primitief, zoals witte auteurs dat zouden doen, maar hij wordt ook niet gehinderd door nostalgie, hij verheerlijkt niets. Je ervaart als lezer het ongemak. Achebe oordeelt niet, maar omschrijft. Hij vertelt, en laat het oordeel aan de lezer over, die zelf kan zien hoe belachelijk sommige gebruiken en gewoontes die we erop nahouden zijn.

In Nederland is een obsessieve zoektocht gaande naar een thuis in een wereld die steeds complexer wordt. De Nederlandse identiteit, en de hunkering naar thuis en inbedding spelen daar een hoofdrol in. Things fall apart laat ons hierop reflecteren vanuit historisch perspectief.

De worstelingen van het personage over een hier, een gemeenschap, maar ook over krachten die groter zijn dan jij, overstijgen tijd en plaats, en zijn ook op ons van toepassing. De krachten waar wij mee nu mee te maken hebben zijn globalisering en digitalisering. In het geval van Okwonko was kolonialisme de kracht die het rustige, serene leven in dorpsgemeenschappen verstoorde. Ondanks verzet kon Okwonko daar niet tegenop boksen, of in zijn geval: worstelen. Individuen voelen zich machteloos tegenover deze krachten. Maar er is één constante in het menselijk leven, en dat is verandering. Dat gaat gepaard met tragiek, en dat hoort bij het leven.