In Brainwash Talks van HUMAN buigen journalisten, schrijvers, wetenschappers, theatermakers en filosofen zich over de grote persoonlijke en maatschappelijke vragen van nu. Deze keer activist en oud-militair Raki Ap.


Stel je voor dat de grootste goudmijn ter wereld gevestigd is in Utrecht. Het mijnbedrijf is voor vijftig procent eigendom van een Amerikaans bedrijf en voor vijftig procent eigendom van de Duitse regering. De mijnbouwactiviteiten zorgen ervoor dat er dagelijks giftige vloeistoffen in naastgelegen rivieren terechtkomen. Het zijn de rivieren waar Utrechters en de rest van Nederland al eeuwenlang gebruik van maken. En omdat de mijnbouwactiviteiten zo veel opleveren, worden ze uitgebreid. Hiervoor worden complete gezinnen in de gehele provincie Utrecht met geweld geforceerd hun huis en provincie te verlaten.

Hoe wij met de natuur omgaan, vertaalt zich in hoe de natuur zich aan ons openbaart. De stijging van de zeespiegel moeten we als alarmerend antwoord zien dat moeder natuur ons geeft.

De Utrechters pikken dit natuurlijk niet en gaan in protest. Het antwoord? Het Amerikaanse mijnbedrijf schakelt het Duitse leger in om de demonstraties de kop in te drukken. Met als gevolg veel Nederlandse slachtoffers. Een antropoloog en zanger die over de gebeurtenissen populaire protestliedjes maakte, wordt vermoord. Zijn familie moet onderduiken en vlucht.

Niet alleen dat ene Amerikaanse mijnbedrijf ziet in Utrecht economische voordelen, ook andere buitenlandse bedrijven vestigen zich daar. Palmolieplantages en olieraffinaderijen poppen in hoog tempo op, waardoor talloze hectaren aan leefgebied verloren gaan en de hele Utrechtse Heuvelrug, inclusief alle flora en fauna, verdwijnt. De schade aan het ecosysteem is ongekend. Niet alleen Utrechters zijn boos, heel Nederland lijkt in opstand te komen. Want alle winst die wordt gemaakt, verdwijnt in de zakken van de Duitse regering en multinationals. Nederlanders hebben het nakijken en blijven achter met een verontreinigd leefgebied, overleden dierbaren en angst voor wat gaat komen.

Dit scenario klink extreem en onvoorstelbaar, maar in West-Papoea is het de realiteit. Al 59 jaar. Want wat ooit een grote vruchtbare berg was in het hart van West-Papoea, is nu de grootste krater die vanuit de ruimte te zien is. Namelijk 's werelds grootste goudmijn Freeport, ook wel de Grasbergmijn.

In 1936, toen West-Papoea nog een kolonie van Nederland was, ontdekte een Nederlandse geoloog dat er goud en koper in de grond zat. In de jaren 60 werd begonnen met mijnbouwactiviteiten en kwam de mijn in handen van de Indonesische overheid, die er goed geld mee kon verdienen en de Indonesische economie ermee kon opbouwen. Nu is de mijn grotendeels in handen van een groot Amerikaans bedrijf en de Indonesische overheid. Het ecosysteem rond de mijn is totaal verstoord en het oerwoud is vernietigd. De mensen die zijn verjaagd en die hun leefgebied hebben zien verdwijnen zijn geen Nederlanders, maar inheemse inwoners van West-Papoea, onze voormalige rijksgenoten. De antropoloog en protestzanger die werd vermoord was geen Utrechter. Het was mijn vader, Arnold Ap. En mijn moeder was degene die moest vluchten…

Het uitbuiten van land en natuur gebeurt niet alleen in Papoea, maar op veel plekken in het mondiale zuiden. inheemse volkeren zijn daar het slachtoffer van. Hun leefgebied wordt afgepakt, hun cultuur vernietigd en hun leven niet gerespecteerd. 

Dit klinkt misschien ver weg, maar het raakt ook jou. Want de aarde lijdt eronder. De extractie van grondstoffen, de grootschalige kap van regenwouden: ze dragen allemaal bij aan de huidige klimaatproblematiek waar we met elkaar voor staan.

Onze visie op de klimaatproblematiek is te beperkt geweest. Zelf denk ik dat koloniaal denken, kapitalisme en een oneerbiedige houding tegen zwarte mensen, zoals we dat in West-Papoea zien, belangrijke grondoorzaken van klimaatverandering zijn. 

Wat we nodig hebben om de klimaatverandering te lijf te gaan, is een inheems perspectief. Een perspectief dat ons uitnodigt om nieuwsgierig te zijn naar mens en natuur. En dat ons leert hoe we op deze planeet in harmonie kunnen leven.

Een inheems perspectief betekent drie dingen. Allereerst het luisteren naar inheemse mensen, zodat we gaan inzien dat wat we het klimaat aandoen, ook mensen treft. Daarnaast moeten we zorgen dat afgezanten van inheemse volkeren aan tafel zitten op het moment dat het beleid wordt bepaald. En ten derde gaat het om leren van inheemse visies op de bijzondere werking van de natuur en het belang van vitale ecosystemen.

© Anna van Kooij

Raki Ap in Brainwash Talks

Laten we beginnen met het eerste punt over luisteren. Wereldwijd verdwijnen hectaren oerwoud voor onder andere het aanleggen van palmolieplantages, terwijl het leven van inheemse volkeren voor een belangrijk deel in datzelfde oerwoud plaatsvindt. Het is namelijk de plek waar ze leven. Van de materialen die je er vindt, zoals bijvoorbeeld bamboe en pandanbladeren, bouwen zij hun huis en onderkomen. Het is ook hun supermarkt. Want de vruchten die er groeien en de island cabbage die zij er zelf verbouwen, houden hen sterk. En doordat zij de geneeskrachtige werking van de natuur kennen, is het oerwoud tegelijkertijd ook hun apotheek.

inheemse volkeren weten dus precies hoe je met de natuur moet omgaan en hoe je de werking ervan eeuwenlang in stand kunt houden. Zonder die natuur schade toe te brengen. Zij weten hoe je duurzaam leeft. Door hun inzichten en behoeften centraal te stellen, slaan we een mooie slag in ons streven naar een duurzame toekomst. Naast het feit dat we veel van inheemsen kunnen leren, is er nog een andere reden om juist de behoeften van inheemse mensen centraal te stellen. Zij hebben namelijk nu al te maken met de desastreuze gevolgen van klimaatverandering.

Een voorbeeld. Foppe de Haan, voormalig bondcoach van het Melanesische eiland Tuvalu, liet al weten dat de kwaliteit van hun voetbalveld belabberd is omdat het veld regelmatig voor de helft onder water staat. Het eiland dreigt binnen afzienbare tijd volledig overstroomd te raken.

Een feitje. Verenigde Naties-wetenschappers hebben vastgesteld dat 5 procent van de wereldbevolking uit inheemse volkeren bestaat en dat hun levenswijze heeft bijgedragen aan het behouden van ruim 80 procent van de wereldbiodiversiteit. Ook constateert zij dat 97 procent van de wereldwijde boskap juist plaatsvindt in diezelfde cruciale inheemse gebieden. Dit kan toch niet zo doorgaan? Palmolieplantages, die in hoog tempo worden aangelegd, zijn niet alleen funest voor de biodiversieit, maar gaan vaak ook gepaard met mensenrechtenschendingen.

Dan het tweede punt. Hoe zorgen we ervoor dat inheemse volkeren aan tafel zitten op het moment dat het beleid wordt bepaald? Ik denk dat we dit kunnen bereiken door politieke partijen hierover te bevragen. Ik doe dat ook bij de partij waarvan ik zelf lid ben. 'Jullie hebben een duurzame toekomst als speerpunt benoemd? Dan kunnen jullie niet om het inheemse perspectief heen!' Naast politici zijn er natuurlijk ook milieuorganisaties die we hierop kunnen bevragen. Hoe maken zij plek voor het inheemse perspectief? Een duidelijk antwoord op deze vraag heb ik vooralsnog niet gehoord.

In andere landen zien we al mooie ontwikkelingen. Zo heeft Nieuw-Zeeland recent haar eerste Maori-minister van Buitenlandse Zaken aangesteld. Ook President Biden ziet het belang van een inheems perspectief en stelde een Native American aan als minister van Binnenlandse Zaken.

Dan het derde punt, over de bijzondere werking van de natuur en het belang van vitale ecosystemen. Zoals genoemd weten inheemse mensen hoe je de natuur vóór je kunt laten werken en dat het uiterst onverstandig is om er dwars tegenin te gaan. Maar om wat je niet kent, kun je niet geven. We dreigen als samenleving meer en meer van de natuur vandaan te raken, waardoor we de schoonheid en bijzondere werking ervan niet meer inzien. Dieper inzicht in de werking van de natuur gaat ons helpen om meer in harmonie met diezelfde natuur te leven. Er bestaan genoeg gratis apps voor het op naam brengen van boom- en diersoorten en die daarover uitleg geven. Ga daar eens mee aan de slag en ontdek waarom we de natuur met zorg moeten behandelen.

Afsluitend. Hoe wij met de natuur omgaan, vertaalt zich in hoe de natuur zich aan ons openbaart. Dat is in feite de strekking van het inheemse perspectief. En terwijl we juist moeten leren hoe we de natuur vóór ons kunnen laten werken, net zoals inheemsen dat doen, gaan we momenteel keihard tegen de werking van de natuur in. Het smelten van ijskappen, stijging van de zeespiegel en de opmars van klimaatvluchtelingen moeten we als alarmerend antwoord zien dat moeder natuur ons geeft.

Natuurlijk hebben regeringen, multinationals en milieuorganisaties sleutelposities, maar dat betekent niet dat we machteloos zijn en alleen maar kunnen toekijken. De jonge klimaatactiviste Greta Thunberg is hiervan een mooi voorbeeld, en gelukkig sluiten steeds meer mensen zich aan bij bewegingen zoals Extinction Rebellion en Fossielvrij Nederland. Wij hebben allemaal een stem en elke dag de mogelijkheid om die stem te gebruiken.

Mijn oproep aan jou? Verdiep je in West-Papoea en onthoud dat er achter palmolieplantages meer schuilgaat dan alleen schade aan de natuur. Leef daarom bewust en let niet alleen op wát je koopt, maar ook van wie je iets koopt.