Drie fouten dus die we in de pandemie zagen, maar eigenlijk ook op veel andere plekken. Ga maar na. De precieze cijfers zie je ook vaak als het over hele precieze economische voorspellingen gaat. De steekproeven gaan ook vaak mis met peilingen. Je ziet regelmatig peilingen in de krant met onrepresentatieve steekproeven. En het gezondheidsnieuws dat je vaak leest, en elke dag weer anders is: 'Eet avocado's. Drink koffie. Drink geen koffie.' Dat haalt de correlatie en causaliteit door elkaar.
Dus het is oppassen geblazen met cijfers en met de interpretatie van die cijfers. Je zou denken: als we maar genoeg kennis hebben, komt het wel goed. Toch ben ik steeds meer tot de realisatie gekomen dat alleen kennis van statistiek en hoe cijfers werken niet genoeg is. We hebben ook een andere houding nodig. Een houding die is gebaseerd op twijfel. Want, even terug naar de uitspraken waar ik net langsging. Die uitspraken, daar gingen dingen mis als je keek naar de statistiek, maar ze waren ook veel te stellig.
Als we iets hebben geleerd van de pandemie, dan is dat hoeveel onzekerheid er wel niet is. Er was zo veel dat we nog niet wisten. Helpen mondkapjes? Verspreidt het virus zich via oppervlakten of niet? Ben je wel immuun als je antistoffen in je bloed hebt? Allemaal vragen waar we nu langzamerhand antwoord op krijgen, maar dat wisten we niet. Dus zulke stellige uitspraken zijn ook misleidend. En dat is natuurlijk irritant, want we hadden juist die cijfers om ook een beetje houvast te hebben. Om een beetje controle te houden. En dus is het vervelend dat we moeten erkennen dat er nu eenmaal veel is dat we niet weten. En toch ben ik ervan overtuigd dat dat de manier is om de wereld wat beter te begrijpen. Als je ook erkent dat er onzekerheid is.
Politicoloog Philip Tetlock maakt het onderscheid tussen vossen en egels. Egels, zegt hij, zijn mensen die heel stellig zijn. Je kent ze vast wel van tv. Mensen met een duidelijke mening, een duidelijk verhaal over hoe de wereld werkt, en die met veel zekerheid een boodschap verkondigen. Maar, zegt Tetlock, je hebt ook de vossen. En die vossen twijfelen. Ze twijfelen aan de wereld, die vol zit met onzekerheid, maar ook aan zichzelf. Ze veranderen van mening als dat nodig is en ze durven hun foutjes ook te erkennen, en proberen daarvan te leren. Die vossen doen het met al hun nuance en zo niet zo goed op televisie, maar Tetlock deed jarenlang onderzoek naar die vossen en de egels en hij vond wel dat die vossen vaker gelijk hebben.
Twijfel brengt ze verder. Dus misschien moeten we allemaal proberen om iets meer een vos te zijn. En een voorbeeld te nemen aan John Snow. Die man die door de wijk in Londen stiefelde om sterfgevallen te turven ten tijde van cholera. John Snow was voor mij ook een vos. Want toen hij die waterpomp had gevonden, had hij heel egelachtig kunnen roepen: 'Kijk, ik heb gelijk. Het was de waterpomp!' Maar hij deed het tegenovergestelde. Hij wist dat dat nog niet genoeg bewijs was. Correlatie is geen causaliteit. Dus ging hij op zoek naar tegenbewijs. En dat vond hij. Hij vond een paar mijl verderop een aantal mensen dat was overleden aan cholera.
Gek, want ze woonden ver van de pomp af. Maar al snel daarna vond hij dat die mensen het water van de pomp zo lekker vonden dat ze het dagelijks lieten afleveren. Dus het was echt de pomp geweest die het had veroorzaakt. Vervolgens vond hij een brouwerij om de hoek van de waterpomp waar bijna niemand ziek was geworden. Dat was ook apart. Maar ook daar was een verklaring voor, want er werd nogal veel uit de voorraad gedronken, maar ze hadden ook hun eigen waterbron. Dus als ze wat dronken, was het pils of water dat niet vervuild was.
Zo zie je dat die twijfel bij John Snow niet zwakker maakt, maar alleen maar sterker. Dus durf ook te twijfelen. Wees een vos. En zoek mensen in je omgeving die ook zo denken. Zoek de journalist die onzekerheid niet uit de weg gaat, de wetenschapper die durft toe te geven dat hij een foutje heeft gemaakt, misschien die ene vriendin die eerst informatie verzamelt en dan een standpunt vormt, in plaats van andersom. Durf te twijfelen, want ik ben ervan overtuigd dat je alleen dan goed kan omgaan met cijfers en met informatie in het algemeen. Ik twijfel een hoop, maar dat weet ik wel echt zeker.