Industrieel ecoloog Eva Gladek: steden kunnen een sleutelrol spelen in deze kritieke tijd van klimaatverandering

Als je het nieuws volgt, weet je het al: dit decennium is beslissend. Dit is onze laatste kans om de ergste gevolgen te vermijden van klimaatverandering en verlies aan biodiversiteit. Volgens een VN-rapport is er in de afgelopen tien jaar geen enkel doel gehaald op het gebied van verlies aan biodiversiteit. Veertig procent van de plantensoorten dreigt uit te sterven. Sinds 1970 heeft de mensheid 60 procent van de gewervelde soorten uitgeroeid. Bij de klimaatverandering gaat het ene kantelpunt na het andere voorbij. 40% van het Amazonewoud dreigt nu een savanne te worden vanwege alle ontbossing en bosbranden, wat tot nog meer klimaatverandering zal leiden.

De meesten van ons kunnen er iets aan doen, vanwege de plek waar we wonen, namelijk in een stad. In Nederland woont maar liefst 92% van de mensen in een stad. De hele wereld verstedelijkt zeer snel. Dit is veelbetekenend. Steden zijn de grootste oorzaak van de problemen die ik eerder noemde, die enorme hoeveelheid milieukwesties.

Als we het ontwerp van steden kunnen veranderen, kunnen we de wereld veranderen. Steden beslaan momenteel drie procent van het aardoppervlak. Maar in onze lineaire economie zijn het slechts grondstofgebruikers. Ze zuigen materialen en energie uit het achterland, en spuwen afval en emissies uit. Als we steden op een andere manier gaan inrichten, zodat ze duurzaam, veerkrachtig en eerlijk zijn, kunnen we niet alleen bijna al die problemen oplossen, maar een toekomst creëren waar je in wilt leven en naar wilt streven.

Bedenk even hoe de toekomst van de stad eruit kan zien in een circulaire duurzame wereld. Het is geen vuilnisvat meer voor hulpbronnen. Van al dat bouwmateriaal en voedsel maak je in de stad geen afval meer, maar je gebruikt het om waardevolle goederen te maken binnen de grenzen van de stad zelf. Dit leidt tot een nieuwe groene industrie en een krachtige lokale economie.

Verder worden steden CO2-vrij. Alle mobiliteit binnen de stad wordt verzorgd door intelligente on-demand systemen. Overal waar nu verkeersopstoppingen zijn, komen groene parkgebieden. Zo veranderen we een stedelijk gebied in een park. De grens tussen stad en natuur zal vervagen. En vooral: steden worden gebouwd op basis van sterke gemeenschappen.

In steden zie je nu vooral monoculturen van kantoren of van woonwijken. In de toekomst combineren we kantoren en woongebieden op basis van veerkrachtige buurtblokken. Honderd volwassenen delen dan een buurtblok met gedeelde voorzieningen, zoals sauna's, kinderopvang,
afvalverwerking en product-bibliotheken, waar je spullen kunt uitwisselen. Daarmee stop je de gentrificatie en los je de huizencrisis op.

We zouden op een andere manier omgaan met onze stedelijke omgeving. We weten hoe belangrijk de stedelijke transitie is. Toen ik Metabolic oprichtte in 2012, wilde ik graag die uitdaging aangaan om te laten zien hoe we de transitie kunnen vormgeven. Toen ik het bedrijf begon, ontmoette ik een groep architecten van Space and Matter uit Amsterdam. Ze waren bezig met een interessant project dat later bekend zou worden als De Ceuvel. Vanwege de crisis in 2008 kwamen alle bouwactiviteiten stil te liggen. Er werd niet geïnvesteerd. De gemeente Amsterdam zag dit als een kans en zei: we hebben een stuk land in Amsterdam Noord. Laat iedereen met ideeën komen voor wat we in de komende 10 jaar daarmee kunnen doen. Deze architecten kwamen met een interessant idee. Ze zeiden: het is zakelijk moeilijk. Het is vervuilde grond op een oude scheepswerf. Als we oude woonboten, die toch gesloopt moeten worden daar op dat land zetten, hebben we meteen duurzame gebouwen.

We raakten betrokken bij het project een staken al onze energie in het realiseren ervan. Zo konden we het idee van duurzame steden tenminste deels waarmaken. In twee jaar tijd hebben we alle technische systemen ontworpen en alle grondstofcycli ter plaatse sluitend gemaakt. We zamelden bijvoorbeeld apart urine in waarmee je struviet kunt maken, een kunstmest voor planten. Zo experimenteerden we met een gesloten voedselcyclus. We installeerden ook op blockchain gebaseerde energie-uitruil. Dit was voor ons een kans om stappen te zetten die nodig zijn voor de transitie.

Ik vertel je dit omdat veel steden in de hele wereld hebben beloofd om die transitie te realiseren. Om van lineair naar circulair en duurzaam te gaan. Maar gemeentebesturen hebben daarvoor de steun van hun burgers nodig. Mensen moeten betrokken zijn en zelf die stappen zetten. Toen ik met dit project begon, was ik arm. Ik had maar 150 euro toen ik tekende voor deelname. Ik dacht: Dit is waanzinnig, maar het is wel heel belangrijk. Als iemand in mijn positie de stad kan veranderen, kan iedereen het.

Waar het op neerkomt is dat we sterker betrokken moeten zijn bij duurzaamheid dan tot nu toe. Als stadsbewoners hebben we veel invloed. We kunnen onze omgeving veranderen en de transitie op een goede manier verder helpen. Naast normale dingen, als recyclen en fietsen en vooral stemmen, ervoor zorgen dat de juiste mensen aan de macht komen, zijn er meer structurele dingen die we kunnen doen.

Ik heb drie voorbeelden, van minst structureel tot meest structureel. Ten eerste: als je in de stad woont en je bent huiseigenaar of je bezit een gebouw, moet je er persoonlijk voor zorgen dat het CO2-neutraal wordt. We hebben hier allemaal een rol in. De moeder van mijn vriend, Els Kuipers, besloot als persoonlijk project haar oude huis energieneutraal te maken. Ze is van het gas af en ze wordt zelfs betaald door het energiebedrijf, want ze produceert meer energie dan ze nodig heeft. Maar dat was wel een duur project, ook al maakte ze gebruik van subsidies en speciale leningen.

Het is niet iets wat veel rendement oplevert. Dat komt omdat we anders moeten gaan denken over rendement. Als je in de stad gaat eten, denk je niet: wat levert het me op aan calorieën? Want dan zou je nooit iets anders eten dan suiker. Dat zijn de goedkoopste calorieën. We moeten denken aan andere waarden. Wat is de ethische en emotionele opbrengst van onze investering? Dat moet leidend zijn.

Ten tweede: we moeten samen de stedelijke omgeving vorm geven. Net als bij De Ceuvel, maar dan op grotere schaal. Als je in een prettig huis woont, neem dan actief deel aan je gemeenschap. Leer je buren kennen. Als de stad vraagt om inspraak bij een nieuwe ontwikkeling, ga er dan naartoe. Probeer de ontwikkeling duurzaam te laten zijn. Als je niet prettig woont, of als je in de stad op zoek bent naar een plek om te werken, ga dan op zoek naar een groep mensen waarmee je dat samen kunt doen. Enkele collega's van mij doen iets bijzonders. Samen met een groep van vijftien vrienden ontwikkelen ze een huizenproject in Amsterdam Oost. Een blok met betaalbare, duurzame woningen met toegang tot gezamenlijke voorzieningen, zoals ik beschreven heb.

Tenslotte, naast deze twee zaken - je huis energieneutraal maken en een actievere rol in de stad spelen - is het belangrijk dat we allemaal kijken naar hoe we onze tijd besteden. Stimuleert de organisatie waar je voor werkt de duurzame transitie, of staat het die in de weg? Als dat laatste zo is, bedenk dan of je dat wilt blijven doen. Je kunt je eigen bedrijf beginnen.

Er is meer nodig voor de transitie naar een andere stedelijke economie. Bedrijven die de textielketen sluiten in de stad. Meer stadsboerderijen. Bedrijven die verpakkingen kunnen recycleren. Dat zijn innovaties die veel waarde gaan creëren en die die transitie in de stad kunnen waarmaken.

Ik weet het, veel van die dingen klinken afschrikwekkend en als een grote verantwoordelijkheid. Je leven omgooien, investeringen doen die financieel minder opleveren, of van werk veranderen. Maar die dingen moeten we nu wel gaan doen. Recyclen en fietsen is niet genoeg, dat moeten we onder ogen zien. Wat nog belangrijker is: er is geen betere manier om onze tijd te besteden, dan hier samen aan te werken. Als we samenwerken en iedereen meedoet, kunnen we hierin slagen. De tijd voor actie is gekomen, en we moeten er een schepje bovenop doen.