Er is schrikbarend weinig veranderd sinds Alan Kurdi

Je herinnert je vast de aangrijpende foto van Alan Kurdi nog wel. Een driejarig Syrisch jongetje, aangespoeld op een Turks strand. Hij was met z'n familie op de vlucht voor de burgeroorlog. De foto is vier jaar geleden genomen, in september 2015. Het is een foto waarop Europa geschokt reageerde. Er was verontwaardiging en woede van de kant van politici, journalisten en wereldleiders. De Franse president François Hollande zei dat deze foto ons moest herinneren aan de verantwoordelijkheid van de wereld jegens vluchtelingen.

Je herinnert je vast ook nog wel een andere foto, van veel recentere datum. Van vier maanden geleden, aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. De foto van Oscar en Valeria Ramirez. Vader en dochter. Migranten uit El Salvador. Ze verdronken in de Rio Grande toen ze Amerika probeerden te bereiken. Het is een foto die net zo beangstigend en aangrijpend is als de foto van Alan Kurdi. Ook deze foto riep woede en verontwaardiging op in Amerika. 'Dit is niet waar dit land voor staat', zei Nancy Pelosi, de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden.

Wat gebeurde er na deze tragische voorvallen? Na al die verontwaardiging en woede? Journalist Nick Logan zei over de foto van Alan Kurdi dat sommige beelden zo krachtig zijn dat iedereen die ze ziet, ook beleidsmakers, er wel op moet reageren. Ze kunnen niet voorbijgaan aan wat de foto's laten zien. Dat kunnen ze dus wel. En dat is ook gebeurd. Want wat is er gebeurd? Niets.

Eigenlijk nog erger dan niets, want de oorzaken die aan de dood van deze mensen ten grondslag liggen, zijn niet weggenomen. Ze zijn de afgelopen vier jaar zelfs versterkt. Want Alan Kurdi en Oscar en Valeria Ramirez zijn niet per ongeluk om het leven gekomen. Het waren geen geïsoleerde gevallen. Hun dood is het rechtstreekse gevolg van migratiebeleid aan beide zijden van de Atlantische Oceaan. Beleid dat erop gericht is om migranten te ontmoedigen.

Zo'n 11.000 migranten zijn in de Middellandse Zee verdronken sinds Alan Kurdi's lichaam vier jaar geleden aanspoelde. Dat is zeven migranten per dag. Elke dag. De afgelopen vier jaar. 35.000 migranten zijn sinds 1995 in de Middellandse Zee verdronken. En dat zijn alleen de bekende gevallen. Er zijn er duizenden meer. Misschien wel tienduizenden. Mensen die onopgemerkt zijn overleden. Hun dood is niet geregistreerd. De cijfers in Amerika zijn lager, maar nog steeds stuitend: 300 mensen, onder wie vijftien kinderen. Ruim 300 mensen zijn daar dit jaar overleden. Ruim honderd sinds Nancy Pelosi zei: 'Dit is niet waar dit land voor staat.'

Wanneer het over immigratiecontrole gaat, denken mensen aan grenswachten die je papieren controleren, maar tegenwoordig ziet die controle er heel anders uit. Het is een gewelddadig, harteloos, dwingend, bijna militair controlesysteem. Toen een journalist van Der Spiegel een bezoek bracht aan Frontex, het grensagentschap van de Europese Unie, viel het hem op dat er gesproken werd in termen van 'een Europa dat zich verdedigt tegen een invasie.'

Fort Europa is een citadel die wordt afgeschermd door wetten, die de meeste legale toegangswegen afsnijden. Het wordt afgeschermd door oorlogsschepen en muren. Bewaakt door satellieten en drones. Het is een fort dat zich tot ver buiten Europa uitstrekt. Het afgelopen decennium heeft de EU allerlei afspraken gemaakt met de autoriteiten van landen als Libië, Marokko, Turkije, Senegal, Mali, Eritrea, Ethiopië, Niger. En nog veel meer landen in Noord-Afrika, de Sahel, Oost-Afrika. In heel Afrika eigenlijk. En in het Midden-Oosten.

Afspraken waardoor de veiligheidstroepen van die landen als Europese grenspolitie fungeren. De EU betaalt ze grote sommen geld in ruil waarvoor potentiële migranten worden opgepakt en vastgehouden voor ze de Middellandse Zee bereiken. In Libië alleen al worden 20.000 migranten vastgehouden door de overheid. Duizenden anderen worden vastgehouden door milities en criminele bendes. Ze verkeren allemaal in mensonwaardige omstandigheden. Velen worden gemarteld, seksueel misbruikt, afgeperst. Praktijken waarvan Europese overheden zich maar al te goed bewust zijn. Praktijken waaraan ze medeschuldig zijn.

De EU heeft een gigantische ontvoerings- en detentie-industrie gecreërd in Afrika. Migranten zijn exploitatie-objecten geworden. Het is een van de grote schandalen van deze tijd. En het wordt doodgezwegen. We hebben het doorlopend over migranten, maar bijna nooit over dit migratiebeleid. We houden ons voor dat het probleem van de migrantenhaat en racisme
met radicaal-rechts te maken heeft. Met de antimigratiedenkbeelden van populisten. Dat is een geruststellende gedachte want het is een manier om afstand te creëren tot het probleem. 'Ik sta erbuiten.'

We creëren er een 'ander' mee die we de schuld kunnen geven. Maar het probleem ligt niet alleen bij radicaal-rechts of populisten. Het probleem ligt veel dichterbij. Het ligt bij de maatschappij. Bij onze politici en instellingen, de bevolking. Bij ons. We kunnen onze verantwoordelijkheid niet afschuiven. Want degenen die het beleid van Fort Europa en Fort Amerika bepalen, zeggen in feite dat de dood van Alan Kurdi en van Oscar en Valeria Ramirez, van de duizenden slachtoffers van de Middellandse Zee en de woestijn bij de grens tussen Mexico en de VS, dat die nu eenmaal de prijs van de afschrikking vormen.

Ons morele bewustzijn is door migratiepaniek zo verwrongen, dat de meesten van ons het niet eens als probleem ervaren. We zien migranten niet als mensen van vlees en bloed. Ze zijn 'wrakhout' dat we van onze stranden moeten weren. Maar zo nu en dan, als een zeer aangrijpende foto in het nieuws verschijnt, zeggen we: 'We zien in dat dat beleid moreel niet door de beugel kan.' En nadat we onze woede en verontwaardiging geuit hebben, gaan we verder met ons leven en vergeten we het.

Het enige alternatief voor al die slachtoffers en al die vastgehouden mensen is ons te herbezinnen op de immigratiecontrole aan de grenzen van Fort Europa en Fort Amerika. Anders dienen al die tranen om Alan Kurdi, Oscar en Valeria Ramirez en de slachtoffers van de Middellandse Zee en de Mexicaans-Amerikaanse grens puur om ons schuldgevoel weg te spoelen. Niet om een oplossing te bedenken. Of om het een halt toe te roepen. Want het zal opnieuw gebeuren. En nogmaals. En nogmaals. Want daar staan we dus wél voor. Als land. Als continent. De vraag die we allemaal moeten beantwoorden, is de volgende: wat ga ík hieraan doen?