Waarom je leuk vindt wat je leuk vindt

Leuk is een vreemd verschijnsel. Het is al enorm belangrijk in ons leven, en het wordt nog belangrijker. Maar niemand wil erover nadenken. Wat is leuk? Leuk is gewoon leuk. Dat is simpel en duidelijk. Maar eigenlijk is dat niet zo. Leuk is niet simpel, maar ingewikkeld. Leuk moet zoveel voor elkaar krijgen dat het vaak meer werk is dan werk.

Wat is dat ingewikkelde verschijnsel? Waarom wordt het steeds populairder? Dat heeft een aantal oorzaken. Maar mijn eerste stelling is dat leuk een groepsactiviteit is. Je kunt wel in je eentje plezier hebben, maar leuk is sociaal. Leuk wordt populairder doordat groepsactiviteiten populairder worden. Het is niet zo dat er groepen zijn om te genieten van leuk, maar wel dat leuk er is om van groepen te genieten. En die groepsactiviteit vindt meestal plaats met dezelfde mensen, op dezelfde plekken en dezelfde tijden. Het is dus geritualiseerd.

Als je die beide zaken samenvoegt, krijg je een definitie van leuk. Het is een serie groepsrituelen. Daaruit volgt de vraag: waarom hebben we groepsrituelen nodig? Ook daar zijn weer veel oorzaken voor. Individualisme wordt minder bevredigend, en groepsactiviteit geeft meer bevrediging. Ook geven spullen, materiële bezittingen, steeds minder bevrediging. We willen ervaringen.

Leuk biedt een serie cruciale ervaringen. Zoals erbij horen, jezelf overstijgen, spel, humor, seks en overtreding. Met name erbij horen en jezelf overstijgen worden erg belangrijk gevonden. Jezelf overstijgen kan op allerlei manieren. Van religieuze mystiek aan de ene kant van het spectrum tot dronken worden op zaterdagavond aan de andere kant. Maar al die dingen hebben een gemeenschappelijk doel. Een verlangen om te ontsnappen aan het zelf en het zelfbewustzijn.

Bewustzijn is een zegen en een vloek. We willen er vaak van af. De meest intense ervaring van het zelf is echter het verliezen van het zelf. Dat verliezen van het zelf kun je individueel doen door meditatie, gebed, verliefdheid, drugsgebruik en dergelijke. Maar het gaat waarschijnlijk makkelijker in een groep. Dat geeft mogelijk ook meer bevrediging.

Jezelf verliezen wordt ervaren als opgaan in iets groters. Dat grotere kan een groep zijn. Het is veelzeggend dat de hedendaagse rituelen van leuk een opmerkelijke gelijkenis vertonen met de religieuze rituelen van heel oude culturen. En het is frappant dat die religieuze rituelen erg op elkaar lijken, ook al liggen die culturen vele kilometers en vele eeuwen uit elkaar.

De overeenkomsten zijn: festivals, bedwelmende middelen, kostuums, maskers, lichaamsbeschildering, ritmische muziek, groepsdansen, zingen, chanten, lachen en uiteraard seks. De vraag is: waarom hebben al die culturen precies dezelfde soort rituelen ontdekt? En waarom zijn wij ze nu aan het herontdekken?

Ten eerste produceren zulke activiteiten endorfines in de hersenen. Dat zijn neurotransmitters die een gevoel van veiligheid, welbehagen en euforie geven. Dat vertaalt zich in een gevoel van verbondenheid met de groep. Endorfines geven een heel fijn gevoel. Als een groepsactiviteit gesynchroniseerd is, komen er bijna twee keer zoveel endorfines vrij. Dat er veel meer endorfines vrijkomen, is een belangrijke recente ontdekking. Dat geldt voor alle gesynchroniseerde groepsactiviteiten. Groepsdansen, teamsporten, zingen in een koor. Zelfs bij militaire exercities kunnen enorm veel endorfines vrijkomen.

Het zou geweldig zijn als iemand dat aan jongeren kon laten zien als een nieuwe manier om goedkoop high te worden. Waarschijnlijk geeft dansen in een groep de meest intense euforie omdat het de meest gesynchroniseerde activiteit is. Bovendien is het ritmisch, wat ook belangrijk is. Dansen geeft de meeste euforie, en het plezier van dansen is dus geen mysterie.

Voor zover ik weet, heeft niemand onderzocht hoe dat zit met kostuums, maskers en lichaamsbeschildering. Het verkleedaspect. Komen er bij het verkleden endorfines vrij? Hoe zit dat? Het moet iets geweldigs zijn, want het is enorm populair geworden. Iedereen wil zich verkleden. Waarom? Waarom wordt Halloween in steeds meer landen gevierd? Binnenkort brengt Halloween meer inkomsten op dan Kerstmis. We geven meer uit aan een verkleedpartij dan aan Kerstmis. Hoe komt dat?

Bij verkleden komt van alles kijken, zoals je onderscheiden als individu, maar ook bij een groep horen. Het is dus tegelijkertijd individueel en sociaal. Het biedt volwassenen de gelegenheid om te spelen als een kind en om af te wijken van de regels zonder aanstoot te geven.

Dat brengt ons bij twee belangrijke ingrediënten van leuk: spel en overtreding. Spel heeft een enorme aantrekkingskracht omdat mensen onbewust hebben ontdekt dat spel de enige ware vrijheid is. Vrij zijn van doeleinden en doelstellingen. Van wat ik 'de tirannie van het project' noem. Bijna alles wat we doen, dient een bepaald doel. Geld verdienen, aandacht krijgen, carrière maken, een partner vinden, er jong uitzien, eeuwig leven… Dat soort dingen.

Spel is iets wat je alleen voor je plezier doet. Het heeft geen doel. Spel gaat uit van het idee dat het zalig is om voor de lol dingen te doen. En we vinden het leuk om voor de lol dingen te doen. Zo komen we bij overtreding. Iedereen wil de regels overtreden, in het geniep of openlijk. Ongehoorzaam zijn. Iets doen wat niet mag. Het probleem is dat overtreding vaak gevaarlijk is.

Het mooie van leuk is dat het veilige overtreding kan bieden. Daar zijn veel voorbeelden van. Eén daarvan is het bestaan van seksrituelen. Dat verklaart de groeiende populariteit van parenclubs en SM-clubs. Sadomasochisme is aantrekkelijk door z'n rituele karakter. Het vindt plaats buiten het dagelijks leven. Altijd een kelder, ook als die op de bovenste verdieping is. Er horen kostuums en accessoires bij. Verkleedpartijen dus. Er horen gestileerde rollen bij. En wat helemaal mooi is: er is sprake van een grote overtreding, het naspelen van de relatie waarop het grootste taboe rust. Waarover wordt nooit gesproken? De relatie tussen meester en slaaf. Daar rust een taboe op, maar het is erg leuk om na te spelen. Een speelse overtreding, dus.

Nu zal je misschien wel denken: al die rituelen zijn voor andere mensen. Rituelen waarbij endorfine vrijkomt, zijn voor jonge mensen. Seksrituelen zijn nog specifieker. Maar er is één ritueel dat we allemaal gemeen hebben. Misschien denk je er nu zelfs aan. Ik heb het over vakantie. Iedereen wil vakantie, of heeft vakantie nodig. Maar vakantie is een modern ritueel. Het bestaat pas honderd jaar. Daarvoor had niemand vakantie. Het begrip bestond nog niet eens. Vakantie is ook weer ontleend aan een heel oud ritueel. Vakantie is gebaseerd op bedevaart.

Pas in de negentiende eeuw werd de bedevaart iets plechtigs. Vroeger bestond de bedevaart uit muziek, zingen, dansen, drinken en seks. Allemaal leuke activiteiten, net als vakantie. Vakantie is natuurlijk iets werelds, maar heeft ook een religieuze kant. Het gaat weer om transcendentie. Het is de hoop op transformatie ergens op een heilige plek. Die andere plek is mysterieus, betoverend, fantastisch. Maar zodra we er zijn, is het niet meer ergens anders. Dat is de valkuil. Dat maakt bedevaarten zo aantrekkelijk; je bent altijd onderweg.

Leuk biedt dus zingeving, transcendentie. Het kan zelfs een religieuze ervaring zijn. Het is duidelijk waarom het populair is. Leuk is de nieuwste religie, omdat het de oudste religie is.