Fans die met tranen in de ogen en blauwe vuilniszakken in de hand het stadion schoonmaken na de uitschakeling op het WK voetbal. Beelden daarvan gingen vorig jaar viraal. Waar de hele wereld zich over verbaasde, is voor veel Japanners de normaalste zaak, stelt schrijver Akemi Tanaka. Het is ingebakken in de traditie van Chōwa, de zoektocht naar balans.


Ruim voor aanvang van het interview zit Tanaka klaar achter haar bureau in een appartement in Londen, waar ze tegenwoordig woont en lesgeeft in Japanse cultuur en etiquette. 'Punctualiteit is heel belangrijk in Japan. Het is gebruikelijk om vijf minuten voor een afspraak aanwezig te zijn, te wachten, en precies op tijd op iemands deur te kloppen. Zo toon je respect voor degene die je ontvangt. Eerst aan de ander denken, dan pas aan jezelf, dat zorgt ervoor dat de Japanse samenleving soepel loopt', onderwijst ze me. Dan, lachend: 'Dat is in het Westen anders.'

Chōwa is een actieve zoektocht naar balans. Het Japanse karakter chō betekent zoeken. Wa betekent naast balans ook vrede.

Die omgang met anderen laat zich samenvatten met het begrip Chōwa, letterlijk vertaald als 'harmonie', maar dat is Tanaka te stoffig. Het doet haar denken aan de flower-power van de jaren 70, of aan de valse belofte van een deelneemster aan een missverkiezing die zegt elke avond te bidden voor wereldvrede. 'Chōwa is actiever, het is de zoektocht naar balans. Het Japanse karakter chō betekent zoeken, als in een zoektocht waarbij je je laden overhoop haalt. In meer metaforische zin is het het pijnigen van je hersenen, op zoek naar een antwoord of inspiratie. Wa betekent naast balans ook vrede. Dat kan een staat van rust of kalmte zijn, maar ook het in balans brengen van twee tegengestelde krachten.'

In Chōwa. Japanse wijsheid voor een leven in balans, dat eind vorige maand in Nederlandse vertaling verscheen, laat Tanaka zien hoe het begrip een leidraad kan zijn voor de manier waarop je je tot jezelf, anderen en de wereld om je heen verhoudt. Hoewel het boek teruggrijpt op de eeuwenoude Japanse tradities die Tanaka leerde toen ze opgroeide op het platteland bij Tokio, leest het als een pleidooi voor aandacht, als een gids voor het hier en nu. Van een meer praktische gids voor de inrichting van een woning, grip krijgen op financiën of balans brengen in je voeding, tot je verhouden tot de natuur, de liefde en zelfs klimaatverandering.

© Antonina Bukowska

Een vrouw onder een Japanse bloesem

'Al in het Edotijdperk, van het begin van de zeventiende tot halverwege de negentiende eeuw, wemelde het in Edo, wat nu Tokio is, van de marskramers, tweedehandswinkels en zaakjes waar je schoenen, papieren waaiers, oude kimono's en zelfs gebroken kommen en kopjes kon laten repareren. Er waren verplaatsbare bibliotheken vol boeken die je kon lenen of met andere gebruikers kon ruilen. Mensen leefden volgens het principe van Mottaina, dat letterlijk 'geen afval' betekent. Het dwingt je ten volste gebruik te maken van de spullen die je bezit en zorg te dragen dat ze zo lang mogelijk meegaan.'

Dat een teveel aan traditie eveneens iets beklemmends kan hebben, ziet ook Tanaka. 'Ik denk en hoop dat mensen in het Westen iets kunnen leren van Chōwa, van de Japanse manier van leven. Om zo rustiger, gebalanceerder in het leven te staan. Aan de andere kant schrijf ik ook over de meer starre kanten van het Japanse leven. Over hiërarchie, over de zeer traditionele man-vrouwverhoudingen. Het boek verschijnt in Engeland, Italië, Frankrijk, Duitsland, Amerika.. Ik hoop dat er daardoor ook dialoog ontstaat, dat er over en weer van elkaar geleerd kan worden.'