Aandacht als luxe: tips voor een smartphoneloos leven

De smartphone: die altijd aanwezige kompaan die zo nuttig is, zo fijn, maar ook zo verslavend. Het apparaat is een toonbeeld van de vele manieren waarop digitale (media)technologie in ons leven en op onze cultuuringrijpt. Hieronder een fragment met vier tips over hoe je je anders kunt verhouden tot het apparaat.

Spreek met jezelf en je gezin enkele dagelijkse 'witte uren' af. Tijden waarop men sowieso niet via de smartphone zal interacteren. Bijvoorbeeld vanaf het opstaan tot na het ontbijt, en vanaf thuiskomst tot na het avondeten. Zet de telefoons op vliegtuigmodus. Leg ze weg. Richt je aandacht op je partner, op je familie. Je hebt namelijk minder tijd samen dan je waarschijnlijk denkt.

Van treintijden tot routes, van realtime videostreams tot achtergronden of social media. Overal kun je informatie consumeren. Maar vaagheid, onkunde en onzekerheid hebben een belangrijke, menselijke meerwaarde in ons dagelijks leven. Net als verveling. Durf ze toe te laten.

Tekst loopt door onder de video.

Filosoof Ignaas Devisch over het belang van verveling.

Je zou de volgende keer dat je buiten de deur op een jou onbekende plek hebt afgesproken je smartphone thuis kunnen laten. Dat betekent dat je thuis je route moet opzoeken en die moet proberen te onthouden. Wanneer je eventueel verdwaalt - die kans is dan, doodeng, ineens weer aanwezig - kun je een vreemde aanspreken en hem of haar om de weg vragen.

Je geheugen, je sociale vaardigheden, je ruimtelijk inzicht, je mentale weerbaarheid, je zelfvertrouwen en je vertrouwen in anderen worden zo versterkt. Zo kun je wat van het initiatief terugpakken van zowel het dier in onze broekzak, onze eigen gemakzucht, als van de hem dienende technologie-utopisten van The Silicon Empire.

Jaren geleden voer ik met mijn ouders over een rivier in Chiapas, Mexico. Ik ontdekte een krokodil die eruitzag als een boomstam, een traag cirkelende roofvogel en talloze andere dingen die ik wilde fotograferen. Steeds vroeg ik aan mijn vader om zijn spiegelreflexcamera. Op een gegeven moment weigerde hij. 'Kijk nou eens om je heen,' zei hij met lichte dwang. 'Je mist alles doordat je overal een foto van wilt maken.'

Tekst loopt door onder de afbeelding.

#foodporn (foto: Eaters Collective).

Misschien zijn de volgende generatie jaloersmakende 'helden' wel degenen die de neiging onderdrukken ieder moment vast te leggen. Mensen wie het lukt zó aandachtig te leven, hun vergissingen en gebrekkige geheugen te omarmen, dat wij, de rest, ietwat verbouwereerd naar onze onfeilbare smartphones staren.

Leven zonder delen op Snapchat, Instagram of WhatsApp. Die helden hebben wellicht iets weg van de enkele klasgenoot op mijn middelbare school die status ontleende aan het niet participeren, aan het niet bereikbaar zijn en aan het niet hebben van een mobiele telefoon. Jij kunt die held zijn.

De hipste clubs in Nederland zullen het gebruik van telefoonlockers gaan aanbieden om iets van de steeds verder teruglopende losbandigheid terug te winnen. Of ze zullen camerastickers verplicht stellen, net als de beruchte Berlijnse nachtclub Berghain doet: bij vertrek uit de club worden de stickers gecontroleerd. Bij een verbroken stickerzegel volgt een levenslang toegangsverbod. Disconnect in de openbare ruimte zal eerst een luxe worden en later misschien een recht.

Omdat smartphones primair ontworpen zijn om te dragen en niet om mee te bellen, hebben we oplossingen nodig die een fysieke afstand creëren tussen onszelf en het apparaat. Met enkele anderen lanceerde ik daarom in 2016 Block, een cilinder en kooi van het merk Faraday, zodat etentjes 'weer' sociaal worden.

Ook op een andere manier hebben we geprobeerd rondom deze disconnect iets te laten ontstaan. De campagne 2BelminutenStilte riep mensen op om tijdens Dodenherdenking 2016 op 4 mei om acht uur hun smartphones twee minuten uit te zetten. Dankzij behoorlijk wat persaandacht bereikten we rond de zes miljoen mensen en deden een slordige 400.000 mensen mee. Het typisch menselijke van iets herdenken hebben we zo een klein beetje kunnen beschermen.

Tekst loopt door onder de video.

RTL Nieuws besteedde aandacht aan de actie 2BelminutenStilte.

Kan de keuken een smartphonevrije zone worden? Kan een docent, in navolging van de invloedrijke mediaprofessor Clay Shirky aan de New York University leerlingen verplichten laptops en tablets in een kast te leggen en het gebruik van pen en papier verplicht stellen? Onderzoek wijst uit dat studenten die met pen aantekeningen maken, zorgvuldiger werken en de lesstof beter opnemen.

Kan ook een mainstreamkledingmerk zich onderscheiden met een 'Snowden-collectie' waardoor veel meer mensen onbespied en ongestoord over straat zullen bewegen? Ik hoor goedverdienende Amsterdammers wier werk het is te trendwatchen vertellen over hun 'mannenvakantie', waarbij ze hun smartphone op de eerste dag moeten inleveren en daarna een week samen door de bergen hiken.

Technologiefilosofe Marjolein Lanzing, promovendus aan de Technische Universiteit Eindhoven, heeft geen Block of dure vakantie nodig voor afzondering. Zij vertelde me dat ze met haar vrienden regelmatig schermloze avonden heeft. Het vermoeden bestaat dat zij het eens is met David van Reybrouck, die na een wandeltocht in Groot-Brittannië een ode aan het offline zijn schreef:

'We moeten niet tegen het internet zijn, wel tegen de kritiekloze aanvaarding van het dogma dat overal online altijd beter is. Misschien hebben we nood aan internetvrije zones. Misschien hebben we nood aan internetloze dagen, als equivalent van de autoloze zondag. Maar we hebben vooral nood aan moed om enkele lastige vragen onder ogen te zien.'

Een niet heel erg lastige vraag om mee te beginnen zou kunnen zijn: heb ik behoefte aan zo'n internetloze dag, of internetloze plek? En zo ja: hoe kan ik ervoor zorgen dat die er komt? Hoe kan ik me anders verhouden tot de digitale spullen in mijn huishouden – en tot het dier in in mijn broekzak?

Sidney Vollmer (1983) is schrijver en copywriter. Zijn derde boek, ON/OFF: op zoek naar balans in digitale tijden, is onlangs verschenen.