Door de filosofie van Judith Butler zag Valentijn De Hingh haar transitie als daad van verzet tegen gendernormen. “Dat voelde als empowering”, vertelt ze bevlogen. De groeiende aandacht voor genderdiversiteit heeft ook een keerzijde. Vanuit rechtse hoek is er een backlash en neemt antigenderpolitiek toe. Ze tipt Butlers nieuwe boek Wie is er bang voor gender?, te winnen voor vrienden van HUMAN.

Journalist Valentijn De Hingh schrijft over gender en identiteit voor De Correspondent. Over haar eigen identiteit vertelt ze: "Ik heb altijd getwijfeld over mijn genderidentiteit. Het enige wat ik zeker wist, was dat ik me geen man voelde. Dat bestaan paste niet bij mij. Lange tijd dacht ik dat ik moest kiezen, en daarom koos ik voor het leven als vrouw." 

Tijdens haar studententijd kwam Valentijn in aanraking met gendertheorieën en ontmoette ze mensen met vergelijkbare ervaringen. Ze leerde gendertwijfels te omarmen en sindsdien voelt de term non-binair beter passend voor haar. Door de filosofie van Judith Butler begon ze haar transitie ook te zien als een daad van verzet tegen gendernormen. “Dat voelde als empowering”, vertelt ze bevlogen. 

De toenemende aandacht voor diverse genderidentiteiten roept ook weerstand op. Vanuit rechtse hoek wordt genderdiversititeit gezien als bedreiging voor de gevestigde orde. Het nieuwe boek Who’s afraid of gender? van Judith Butler gaat over dit onderwerp. Dat boek geeft Valentijn duiding:  “Gender is een verzamelbegrip geworden voor allerlei angsten van deze tijd.” 

Waar gaat het boek ‘Wie is er bang voor gender?’ van Judith Butler over?

“Dit werk sluit naadloos aan op de werkelijkheid. Gender is meer dan ooit onderdeel van het publieke debat. Vanuit rechtse hoek wordt er nu gesproken van ‘genderideologie’ die gepropageerd wordt. In die hoek zien ze alles dat met gender te maken heeft als een bedreiging. Dat vertaalt zich ook naar de politiek. Je ziet in de VS bijvoorbeeld dat verschillende staten wetten voor transzorg inperken. Maar ook binnen het Vaticaan wordt gesproken van gender als bedreiging van de mens zoals we die kennen. 

In de politiek wordt ‘genderideologie’ ingezet om kiezers te mobiliseren. Butler ontkracht de logica die critici hanteren overtuigend.”

Gender voelt voor velen als “de dader” voor alles wat er misgaat in de maatschappij

Wat maakt gender volgens Butler zo’n veelkoppig monster voor rechts-conservatief?

“'Reeële angsten die er zijn, worden afgeschoven op gender. Ons bestaan wordt door van alles bedreigd: klimaatverandering, economische onzekerheid, oorlog. Maar de angst voor destructie wordt verschoven naar gender. Dát zou de echte bedreiging zijn, aldus de rechtse retoriek. Ook angsten die niets met gender te maken hebben, zoals massa-immigratie, klimaathysterie, woke-gekte, worden op een hoop geveegd. 

Het traditionele gezin zou onder druk staan, omdat de LHBTIQ+ gemeenschap meer ruimte krijgt, beschrijft Butler ook. In die rechts-conservatieve hoek zie je een groep die terug wil grijpen naar traditionele waarden, waarin mannen het voor het zeggen hebben, waar geen migranten zijn en waar we nog gelovig zijn. 

Dat hangt samen met de politieke wind die er wereldwijd nu waait. De boodschap die rechts-conservatieve partijen verkondigen vindt weerklank. Gender voelt voor velen inderdaad als “de dader” voor alles wat er misgaat in de maatschappij. In de tijd dat die traditionele waarden nog golden, deden stikstofnormen er niet toe. Klimaatverandering bedreigde ons nog niet zo zichtbaar. 

Het stelt een verleden voor om naar terug te keren dat veiliger, zekerder en overzichtelijker voelde. Maar dat heeft nooit bestaan, zo voelt het gewoon voor die mensen. In het verleden werden sommige zaken simpelweg niet bevraagd.”

Alle emancipatiebewegingen kennen een backlash. Is de antigenderpolitiek een fase?

“In de geschiedenis zie je dat progressie altijd gepaard gaat met een tegenreactie. Ik ben dan wel benieuwd waar deze tegenreactie op gaat uitkomen, aangezien die dus wel meer gehoor krijgt in het huidige politieke klimaat. Of het een fase is, is afhankelijk van hoe we dit gesprek blijven voeren in het publieke debat.” 

Ik ben blij dat er mensen zoals Butler zijn die er niet voor schuwen te duiden wat er nu gebeurt, en dan ook nog op een vrij activistische toon. Hen doet stevige uitspraken en wisselt de theorie af met voorbeelden uit de praktijk

Wat heeft het werk van Butler voor jou persoonlijk betekent?

“Toen het werk van Butler uitkwam, was ik een kind. In die tijd ontdekte ik dat de wereld naar mij keek als een jongetje. Maar dat paste totaal niet bij hoe ik me voelde over wie ik was. 

Het werk van Butler kwam ik tegen op de universiteit, toen ik Literatuurwetenschappen in Amsterdam studeerde. Ik had die ontdekkingstocht op een bepaalde manier achter de rug. Toen ik die teksten voor het eerst las, wist ik helemaal niet dat er al jaren aan academische discussie was rondom gendertheorieën. Dat was voor mij een openbaring. Wat er in die theorieën stond, begreep ik intuïtief. Maar het werk gaf me naast bevestiging, ook veel nieuwe inzichten. 

Daarvoor keek ik naar mijn transitie als een proces van assimilatie, ik probeerde in te voegen in een genderstroom. En dat probeerde ik ook op dezelfde snelheid als iedereen. Maar ik zag later in dat ik er ook gewoon tegenin mocht zwemmen. 

Ik begaf me tijdens het studeren meer in de queerscene waarin ik ook andere mensen leerde kennen die op een bepaalde manier hetzelfde hadden doorgemaakt, maar op heel andere punten waren uitgekomen. Er waren dus ook nog andere mogelijkheden dan man en vrouw. Ik mocht buiten de labels gaan denken.”

Hoe kijk jij aan tegen LHBTIQ+ emancipatie op dit moment?

“Ik ben optimistisch, omdat ik heb gezien hoe de zichtbaarheid van de LHBTIQ+ gemeenschap is toegenomen. Zelf ben ik al lang trans. Vanaf mijn twaalfde zat ik een sociale transitie en vanaf mijn zestiende kwam daar ook hormoongebruik bij. 

Ik denk al over mijn gender na sinds mijn kindertijd, maar dat was in de jaren ’90 niet voor iedereen hetzelfde. Vroeger als ik in een nieuwe klas kwam, hield ik altijd een spreekbeurt vooraf om uit te leggen dat ik trans ben en wat dat betekent. In die tijd wist niemand wat transgender zijn betekende. 

Met de komst van het internet en transgendermensen in de media, is die zichtbaarheid aanzienlijk groter geworden. Dat vind ik een positieve ontwikkeling, want dan wordt een onderwerp zoals gender ook meer bespreekbaar. Transmensen hoeven dan ook niet de hele tijd dat soort spreekbeurten te geven, zoals ik nog heb gedaan. 

Aan de andere kant zie je dat die verworven zichtbaarheid ook een tegenreactie oproept. Zowel bij radicale feministen die de transidentiteit afwijzen, als in de manosphere. Ik zie tussen de antigenderfeministen en de Andrew Tate-figuren een zeker hoefijzermodel ontstaan. Zij denken allebei op een essentialistische manier over gender: de verschillen tussen mannen en vrouwen zijn natuurlijk, onveranderlijk en tijdloos. Maar daarmee verankeren óók die feministen de bestaande hiërarchie tussen man en vrouw. Dat is opmerkelijk.”

Sluit die gedachte aan bij het baanbrekende werk van Butler uit de jaren 90?

“Ja, Butler stelde toen vragen als: ‘Wat is een vrouw en kunnen we daar iets zinnigs over zeggen?’ Hen gebruikt daarbij het feminisme als vertrekpunt, omdat die stroming er namelijk al lang mee bezig is om daar een definitie voor op te tuigen. Maar elke nieuwe definitie roept weer vragen op en voelt nooit sluitend. De conclusie die hen daaruit trekt is: misschien is het dan niet mogelijk en wenselijk om zo’n definitie te hebben. 

Butler ziet dat wij als mensen een scheiding maken tussen lichaam en culturele normen, maar die is er eigenlijk niet. De manier waarop wij het lichaam en sekse begrijpen is een uitwerking van culturele normen. Ik zie het zelf als een bril die je altijd op hebt. We kijken door een bril van gender. We kunnen dat lichaam niet zien zonder die genderbril. 

Het verhaal van gender herhaalt zich steeds en daardoor gaat het ook natuurlijk voelen. Welke handelingen bij welke gender hoort, imiteren we. Diens werk ontketende een discussie over hoe we naar dat lichaam moeten kijken.”

Waarom raad je het nieuwste boek van Butler aan om dat gesprek te blijven voeren?

“Ik ben blij dat er mensen zoals Butler zijn die er niet voor schuwen te duiden wat er nu gebeurt, en dan ook nog op een vrij activistische toon. Hen doet stevige uitspraken en wisselt de theorie af met voorbeelden uit de praktijk. Butler kreeg voorheen vaak kritiek dat diens werk vrij academisch van aard is. Ik zou zeggen dat dit werk beter te volgen is dan ander werk. De sterke Nederlandse vertaling helpt daarbij enorm.”

Onder vrienden van HUMAN verloten we vijf exemplaren van Wie is er bang voor gender? van Judith Butler. Reageer vóór 25 juli 2024 om kans te maken via deze link.