Waarom psychiater Elnathan Prinsen niet van verward, maar onbegrepen gedrag spreekt

350 belletjes per dag, tot een totaal van 130.177 meldingen in het afgelopen jaar. Sinds de politie in 2011 besloot om 'overlast door verwarde of overspannen personen' onder meldcode E33 te registreren, is het aantal gevallen elk jaar gestegen, in 2020 met 5 procent, vorig jaar met 11 procent. De pandemie zou een rol spelen in die stijging. Daarnaast wordt er gewezen op bezuinigingen in de geestelijke gezondheidszorg (ggz), want, zo is de gedachte, met minder bedden in de kliniek, lopen er meer kwetsbare mensen buiten rond. En dus zouden agenten zich bezighouden met taken die bij de ggz thuishoren, niet bij de politie.

Psychiater Elnathan Prinsen, die vorige week afscheid nam als voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, laat er geen twijfel over bestaan dat de ggz verantwoordelijk is voor de beoordeling en opvang van mensen met acute psychiatrische problemen op straat, maar wijst er wel op dat er sprake is van een registratieprobleem. 'Het is totaal onduidelijk wat de politie definieert als verward gedrag. Er zijn grote verschillen tussen politiekorpsen in de aantallen registraties. Dat komt door onduidelijkheid over die meldcode, niet omdat er in de ene regio meer verward gedrag voorkomt dan in de andere. Het klinkt misschien een beetje flauw, maar als je wilt weten waar die stijging vandaan komt, dan moet je bij de politie zijn.'

'Wat ik weet is dat er dementerende mensen onder vallen, mensen met een verstandelijke beperking, mensen die dronken zijn of onder invloed van andere drugs, voetbalhooligans, af en toe iemand met een psychiatrische crisis, en mensen die de Nederlandse taal niet machtig zijn komen eerder in aanmerking. Het is een heel diverse groep, waarbij de gemene deler is dat de agent ter plaatse, want die koppelt er die code E33 aan, het gedrag niet kan plaatsen of begrijpt.'

'Ik spreek daarom ook liever van 'onbegrepen gedrag'. Niet alleen omdat verward gedrag taalkundig niet klopt − een persoon kan verward zijn, maar gedrag niet − maar omdat 'onbegrepen' ook iets zegt over degene die het gedrag observeert. Het laat zien dat het een gedeeld probleem is.'

'Het aantal meldingen bij crisisdiensten van de ggz neemt al jaren af. Ik durf met grote stelligheid te zeggen dat er geen toename is van het aantal mensen met acute psychiatrische problematiek waar de politie op straat mee te maken heeft. Die toename is er niet, dat kun je halen uit cijfers van de zorgverzekeraars en ook het CBS laat zien dat de ervaren overlast in wijken in Nederland afneemt. Hoe kan de overlast door verwarde of overspannen personen, want daar staat E33 voor, toenemen als de ervaren overlast in wijken en het aantal meldingen bij crisisdiensten afnemen?'

'Dat is voor mij lastiger te zeggen, maar ik denk wel dat er in veel situaties een probleem gecreëerd wordt dóórdat de politie gebeld wordt. Neem een dakloze die bij een winkelcentrum rondhangt, of een dronken persoon die in een portiek ligt te slapen. Als je die mensen met rust laat, is er vaak helemaal geen probleem. Op het moment dat je gaat interveniëren, door in de spullen van een dakloze te kijken of iemand weg te sturen, lok je ook iets uit. Zo zijn er veel voorbeelden te noemen van mensen die uiteindelijk bij de spoedeisende hulp of crisisdienst terechtkomen. Het lastige is dat een agent vaak niet 'niets' kan doen, want dan zijn burgers niet tevreden. Dat is een maatschappelijk probleem, dat met tolerantie te maken heeft.'

'We merken in de ggz dat als burgers een probleem detecteren (of iets dat zij een probleem vinden) ze denken dat het ook op te lossen is, als we er maar zorg tegenaan gooien. Dat je een probleem uit de maatschappij kunt halen, zodat het opgelost kan worden. Zo werkt het niet. Er zijn heel veel behandelingen die niet of minder goed werken als je ze gedwongen doet, omdat een klik tussen behandelaar en patiënt onder dwang niet tot stand komt. Ik ben lang psychiater op de crisisdienst geweest en wat ik toen merkte, was dat de politie in sommige gevallen waarbij er onvoldoende reden was om iemand via het strafrecht van straat te halen, naar de psychiatrie keek voor een gedwongen opname. Alsof dat een lichtvaardig besluit zou zijn.'

'De stijging in E33-meldingen wordt vaak verklaard met de afname aan bedden in klinieken in Nederland. Dat is objectiveerbaar onjuist, het aantal beschikbare bedden is namelijk veel minder afgenomen dan de toename aan E33-meldingen zou doen verwachten. We staan nog steeds hoog in de internationale middenmoot als het gaat om beschikbare bedden per 100.000 inwoners, maar we hebben wel geprobeerd om dat aantal af te bouwen en meer ambulante zorg te organiseren. Als je mensen vaardigheden aanleert op de plek waar ze die vaardigheden ook toepassen, namelijk in hun eigen leven, dan lijkt dat veel effectiever dan als je dat doet in de veilige setting van een kliniek. Je kunt dan ook veel beter gebruikmaken van hulpbronnen die daar aanwezig zijn, zoals familie, buren, vrienden en alles dat het leven van iemand zinvol en belangrijk maakt. Daar is wel tolerantie voor nodig.'

'Als het gaat om onbegrepen gedrag, komt de politie vaak tegenover de ggz te staan. Er wordt dan gezegd dat de politie bezig is met dingen die niet tot haar takenpakket behoren en dat er tijd verloren gaat die niet besteed kan worden aan het bestrijden van criminaliteit. Daar kun je over discussiëren, want volgens mij staat in artikel 3 van de politiewet dat de politie er ook is 'voor verlenen van hulp aan hen die deze behoeven'. Daar is samenwerking voor nodig. Je kunt tien jaar lang roepen dat er sprake is van een stijging van mensen met verward gedrag, maar je kunt ook zorgen dat je beter toegerust raakt om ermee om te gaan. Dan zul je zien dat het aantal coderingen afneemt, omdat je gedrag kunt duiden en begrijpen en niet meer aanmerkt als verward.'

'De ggz, maar ook andere takken van gezondheidszorg, dementiezorg en gehandicaptenzorg, kunnen helpen om agenten toe te rusten met die kennis. Er zijn ook wel samenwerkingsprojecten en in sommige regio's wordt er heel goed samengewerkt. Ik ben zelf betrokken geweest bij het opzetten van Streettriage Twente, waarbij een ggz-verpleegkundige en een politieagent samen naar een melding gaan over iemand met onbegrepen gedrag om zo te komen tot betere en snellere triage. Maar het is nog geen gemeengoed. Er zijn ook politiekorpsen die niet mee willen in zo'n project, omdat ze vinden dat verwarde personen niet hun taak zijn. Dan is er toch wel iets geks aan de hand, denk ik. Als ik als psychiater te maken krijg met één geval waarvan ik niet weet wat ik ermee aan moet, dan ga ik als de wiedeweerga zorgen dat ik dat wel weet. Laat staan als het gaat om 350 gevallen per dag.'

'Ik denk dat er aan de ene kant minder stigma komt op psychische problemen, dat we makkelijker praten over onze eigen problemen en hulp zoeken. Aan de andere kant lijkt het erop dat we het van anderen minder verdragen. Als wij iets niet begrijpen, dan is het niet te begrijpen. Dat speelt niet alleen bij de politie. We veroordelen dingen buiten ons blikveld, omdat we ze moeilijk kunnen begrijpen.'