Ook in Nederland heeft niet iedereen gelijke toegang tot abortus

Het onderwerp abortus raakt haar op verschillende manieren, vertelt vroedvrouw Bahareh Goodarzi begin mei in haar speech op de Dam. 'Als vrouw, als verloskundige, als wetenschapper, als mens van kleur met een vluchtelingenachtergrond.' Doordat ze al die dingen is, zegt ze, weet ze dat het recht op abortus nooit vanzelfsprekend is geweest. Omdat het gaat over macht. En die macht moet volgens haar weer terug naar waar hij thuishoort: in de baarmoeder.

Goodarzi is vroedvrouw van huis uit, en geeft onderwijs aan de Academie van Verloskunde in Amsterdam. Ze promoveert momenteel aan Amsterdam UMC locatie VUmc op de afdeling Verloskundige Wetenschap op risicoselectie in de geboortezorg. 'Risico is inherent aan het lijf en die proberen we op te sporen met technologie. Maar meer technologie is niet altijd beter: je kan ook te veel doen.' Ze pleit ervoor de aandacht te verleggen van nog meer diagnostiek en technologie, naar meer maatschappelijke ondersteuning. En ze maakt zich sterk voor rechtvaardige zorg, want hoewel we een goed geboortezorgsysteem hebben in Nederland, kunnen we ook hier niet achteroverleunen.

'Denk aan mensen die illegaal zijn in Nederland, voor wie abortus niet gratis toegankelijk is. Zij moeten zeshonderd euro betalen, wat ze vaak niet hebben. Of mensen die door hun partner of familie onderdrukt worden en waar abortus niet bespreekbaar is. Of mensen die leven in schaamte en niet naar een abortuskliniek durven. Of mensen die getraumatiseerd zijn door zorg en niet meer durven. Of mensen die niet langs al die demonstranten bij abortusklinieken willen.'

'Maar denk ook aan de afstanden naar de kliniek, die groter zijn geworden na vele sluitingen. Je moet vrij krijgen van je werk en de reiskosten kunnen betalen. We denken dat dit in Nederland geen probleem is, maar dat is het wel: er zijn mensen die nauwelijks genoeg geld hebben om eten te betalen. En mensen die onder de armoedegrens leven, hebben ook nog eens slechte toegang tot anticonceptie.'

'En verder is er het probleem van minder goede toegang tot informatie. Die informatie is afgestemd op een bepaalde groep, die goed Nederlands spreekt en overweg kan met internet. En dat kunnen veel mensen gewoon niet.'

'We leven in een samenleving met machtsverschillen en vooroordelen, en dat geldt ook voor de geboortezorg. Afstand, tijd en geld kunnen drempels vormen. Zodra je afwijkt van de norm, is het zorgsysteem niet op je ingericht. Je krijgt wel zorg, maar wat voor zorg? Iedereen heeft recht op goede zorg, wie je ook bent. Juist de mensen die kwetsbaar zijn gemaakt in onze samenleving.'

'Het is heel menselijk om vooroordelen te hebben en te denken in hokjes en stereotypen. Doordat vooroordelen vaak onbewust zijn, kan dit leiden tot ongelijke behandeling. Dat doen zorgverleners niet expres, maar het is structureel: je krijgt het vanaf je geboorte mee. Daar is te weinig aandacht voor, in de zorgopleidingen bijvoorbeeld. Daardoor blijft het bestaan.'

'Er zou meer aandacht voor zogenoemde 'responsieve zorg' moeten komen, waarin je leert reflecteren op wie je bent, hoe dat je blik op de wereld kleurt en waar je blinde vlekken liggen. In de geboortezorg zien we dat dokters soms niet weten wat de behoeftes zijn van mensen die niet hetero zijn, bijvoorbeeld van lesbische stellen, of homo's die samen met een draagmoeder een kind verwachten. Als je vanuit het heteroseksuele perspectief zorg biedt, dan sluit dat niet aan en voelen zwangeren zich niet gezien en gehoord. Dat heeft weer effect op hoe zij de zwangerschap en de bevalling ervaren. Het beïnvloedt ook de angst om aan de bel te trekken, want als je toch niet serieus wordt genomen, waarom zou je het dan laten weten als er wat is?'

'In Nederland mogen vroedvrouwen abortus niet uitvoeren of de abortuspil voorschrijven, in andere landen zijn vroedvrouwen meer betrokken. Als vroedvrouw zie ik wel zwangeren die ermee te maken hebben gehad, en mensen die vragen naar de mogelijkheden bij ongewenste zwangerschap.'

'Ja, natuurlijk. Het is een systeem: seksisme, vrouwenhaat, en het patriarchaat. Het is niet zo dat wij hier de wet aanpassen omdat het daar gebeurt. Maar het recht op abortus is nooit helemaal verworven, het staat altijd ter discussie. Als religie, het fascisme en de rechtervleugel in Nederland politiek de overhand krijgen, dan hebben gemarginaliseerde groepen daar het meeste last van. En vrouwen zijn dat in onze samenleving.'

'Het is belangrijk dat je als vrouw of als persoon met een baarmoeder autonomie hebt over je lijf. De zorg rondom zwangerschap en geboorte is bijzonder, omdat je te maken hebt met twee mensen. En de vraag is: wie mag er beslissen over dat tweede mens? Is de tweede mens al mens, en wanneer wordt 'ie mens? Dat zijn enorme discussies waar verdeeldheid over bestaat binnen de antropologie, sociologie en ethiek. Ik sta aan de kant die zegt dat het als persoon met een baarmoeder in mijn lijf gebeurt, ik daarover mag beslissen.'

'Precies. Dat noemen we in de wetenschap 'the invisible mother': we focussen ons sterk op het kind en hebben minder oog voor de moeder. De belangen van moeder en kind worden vaak weggezet als een tegenstelling, terwijl dat niet zo is. De moeder heeft altijd het beste voor met haar kind, uitzonderingen daargelaten. Maar wat het beste is voor het kind, is afhankelijk van je normen, waarden en cultuur.'

'Het begint met goede informatie over anticonceptie. Als vroedvrouw heb ik zwangeren gezien die niet hadden begrepen dat ze iedere dag de pil moesten nemen, maar dachten dat het alleen na het vrijen moest. En we moeten alle anticonceptie voor iedereen gratis maken.'

'Er is nu discussie over het beschikbaar maken van de abortuspil via de huisarts. Ik denk dat ook vroedvrouwen die zorg zouden kunnen verlenen, en daar bij uitstek geschikt voor zouden zijn. Alle vrouwenzorg komt dan bij verloskundigen, die anticonceptiezorg doen en ook spiraaltjes plaatsen. Zo wordt het duidelijker voor mensen waar ze heen moeten, en hoeven ze niet na te denken of ze naar de huisarts, gynaecoloog of verloskundige moeten. Alles wat met zwangerschap te maken heeft, zou bij de verloskundige moeten liggen. In tegenstelling tot huisartsen zorgen verloskundigen alleen voor deze specifieke groep, en daar bouw je door de jaren ook een band mee op. Zo kan je de drempel verlagen en speel je andere zorgverleners ook nog vrij voor hun groep.'

'Voor mij was het echt een eyeopener. Het boek laat zien hoe de wereld eruitziet als de macht over de baarmoeder niet meer bij degenen met de baarmoeder ligt. Het is een uitvergroting van het systeem waar we nu al in leven, en dit is de dystopie waarin dat kan eindigen. Het is zo belangrijk dat we ons sterk blijven maken dat de autonomie ligt bij degenen waar het over gaat. En het is ook leuk dat er een serie van is, The Handmaid's Tale, zodat mensen die niet goed kunnen lezen wel de serie kunnen kijken.'

'Je gaat je afvragen waarom al die mensen iets te zeggen willen hebben over die baarmoeder. In het mannenlichaam bestaat geen orgaan dat zo politiek is als de baarmoeder in het vrouwenlichaam. En dat is omdat de baarmoeder het nageslacht voortbrengt. Als je daar controle over wilt uitoefenen, moet je bij degenen met een baarmoeder zijn. In het verleden zijn daar veel redenen voor geweest. Denk aan het kapitalisme, het geldsysteem en de overerving van eigendommen, waarbij men zeker wilde weten dat het kind van de man was, zodat het bezit naar zijn biologische kind zou gaan. Maar bijvoorbeeld ook bij het idee dat sommige bevolkingsgroepen superieur zijn. Zoals bij de eugenetica (rasverbetering) in de tijd van Hitler, waarbij sommige groepen aangemoedigd werden zich meer voort te planten, en andere juist ontmoedigd werden. En in onze tijd wordt van Israëlische vrouwen verwacht dat ze kinderen baren, omdat die bevolking moet groeien. Het boek laat zien hoe zulke eeuwenoude systemen van religie, kapitalisme en het patriarchaat in elkaar grijpen, waarmee een machtsdynamiek ontstaat.'

'Het boek heeft me veel gebracht, maar er is ook veel kritiek op, bijvoorbeeld vanuit de zwarte gemeenschap. Er wordt weinig aandacht besteed aan het zwarte perspectief: het is een hele witte wereld. Daar moet je rekenschap van geven, maar dat neemt niet weg dat het boek veel lessen in zich draagt.'